استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی، با اشاره به گزارش‌های منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره کسری مکرر بودجه دولت در سال‌های گذشته، اظهار کرد: علت کسری بودجه دولت به عدم اصلاحات ساختاری در ردیف‌های بودجه و بخش مصارف بازمی‌گردد و اگر رویه‌ها تغییر نکنند، سال ۱۴۰۳ یک سال سخت برای دولت خواهد بود.
به گزارش خبرنگار هامپوئیل، گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته، کسری بودجه به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. میزان کسری بودجه در سال ۹۸ بیش از ۱۳۰ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۳۹۹ بیش از ۱۸۰ هزار میلیارد تومان اعلام شده است. این رقم در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به ترتیب حدود ۳۰۰ میلیارد تومان گزارش شده است.
این کسری‌ها اکثراً از طریق استفاده از اوراق مالی اسلامی و منابع صندوق توسعه ملی تامین شده‌اند که هر دو مورد به انباشت بدهی منجر می‌شود؛ در حالی که در سال ۱۴۰۲، منابع عمومی دولت نسبت به سال قبل، با رشد ۵۵ درصدی افزایش یافته است.
مطابق لایحه بودجه این سال، منبع پایدار تامین مالی دولت نسبت به پیش‌بینی عملکرد سال ۱۴۰۱، حدود ۵۶ درصد رشد داشته است. منابع حاصل از فروش دارایی‌های سرمایه‌ای (صادرات نفت و فروش اموال) نیز نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۱، به ۱۴۵۴ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. همچنین، اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای یا همان اعتبارات عمرانی نسبت به پیش‌بینی عملکرد سال ۱۴۰۱، بیش از ۹۰ درصد رشد داشته است. این روند باعث مواجهه ما با کسری تراز در سال ۱۴۰۲ شده و این کسری معادل منفی ۲۴ درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ گزارش شده است.
با توجه به این روند، مسئله کسری بودجه در سال ۱۴۰۳ بسیار حیاتی است و دلیل اینکه چرا همواره با کسری بودجه مواجه هستیم، به نظر می‌رسد نیازمند بررسی دقیق‌تر و اصلاحات ساختاری در ردیف‌های بودجه و بخش مصارف است.
آسیب‌های دو پاره شدن تصویب لایحه بودجه
مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی و استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی، در گفتگو با خبرنگار هامپوئیل اظهار داشت: هرچند نمی‌توان به طور قطع درباره کسری بودجه سال آینده نظر داد، زیرا هنوز مخارج دولت مشخص نشده است، اما به نظر می‌رسد که دولت در سال آینده با چالش‌هایی مواجه خواهد شد.
وی افزود: کسری بودجه به تفاوت بین درآمدها و مخارج دولت اشاره دارد، و با توجه به عدم مشخص بودن مخارج دولت، ارزیابی آینده بسیار دشوار است.
این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی بودجه را به عنوان حساب دخل و خرج سالانه دولت توصیف کرد و ادامه داد: امسال بر اساس یک آیین‌نامه داخلی مجلس، بودجه به دو قسمت تقسیم شده است؛ یکی بخش درآمدی که اکنون تصویب شده و در شورای نگهبان یا مجمع تشخیص قرار دارد و ابلاغ شده یا نه؛ و دیگری مربوط به مخارج دولت است.
وی ادامه داد: تا زمان حاضر، این قسمت هنوز به مجلس ارائه نشده و در هیات دولت بحث و بررسی می‌شود. این امر یکی از نقاط ضعف بودجه سال آینده است.
افزایش مخارج دولت، دلیل کسری
مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی و استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی، درباره دلایل کسری بودجه در سال‌های گذشته اظهار داشت: کسری بودجه به این دلیل اتفاق می‌افتد که مخارج دولت افزایش یافته است. مخارج دولت بیشتر از درآمدهایش بوده و این روند منجر به کسری بودجه شده است.
وی افزود: برای رفع این مشکل، دولت باید یا درآمدهای خود را افزایش دهد، به عنوان مثال بیشتری از نفت را به فروش برساند، یا هزینه‌هایش را کاهش دهد؛ اما در حال حاضر درآمدهای نفتی دولت به شدت کاهش یافته است به دلیل تحریم‌ها که دست قدرت اجرایی دولت نیست؛ ولی مخارج دولت، که قابل کنترل است، رو به افزایش است.
وی افزود: در سال ۱۴۰۲، دولت حدود ۲۰ درصد حقوق کارمندان را افزایش داده است، اما بودجه صدا و سیما بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته؛ به علاوه بودجه اکثر نهادها هم همین اندازه بیشتر شده است که این امر نگران‌کننده است.
پازوکی بیان کرد: اکنون برخی ردیف‌های بودجه وجود دارند که عجیب به نظر می‌آیند؛ من باور دارم که باید تحقیقات بیشتری انجام شود. برخی ادعا می‌کنند که نسبت هزینه‌های تحقیقاتی به تولید ناخالص ملی در ایران کم است، که به نظر من این ادعا صحیح نیست؛ زیرا ما پول‌های تحقیقاتی را به طور بیهوده صرف می‌کنیم. اکنون باید بررسی کنیم که پول‌های تحقیقاتی چگونه مورد استفاده قرار گرفته‌اند و چه گزارشی از نتایج آنها موجود است.
وی ادامه داد: سال‌هاست که یک ردیف بودجه برای توسعه اسلامی-ایرانی وجود دارد. اما هیچ گزارشی از درآمد این ردیف به دست نیامده است و این به طور مشخص برای یک گروه انتخابی که به آن دسترسی دارند، موجب منفعت است. به عنوان مثال، بنیادی همچون بنیاد سعدی درآمدی را دریافت می‌کند در حالی که سازمان دیگری هم برای مباحث فرهنگی همانند این درآمد را دریافت می‌کند.
گسترش بخش‌هایی از دولت بدون نتیجه مطلوب
این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی به این موضوع اشاره کرد: بخش‌هایی از دولت را گسترش داده‌ایم که عملکرد مطلوبی ندارند؛ بنابراین، باید از این کار پرهیز کرده و به جاهایی که نیازمند هستند، منابع را تخصیص دهیم.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، در دولت ریاست جمهوری، یک بخش به نام “معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری” وجود دارد که زیر این بخش، یک ردیف بودجه به نام “پیشرفت” تعریف شده است. اما هنوز مشخص نیست که این ردیف برای چه اموری است. اگر مرتبط با فناوری است، باید منابع مخصوصی برای آن تخصیص یابد.
پازوکی با اشاره به وجود دانشگاه‌ها در سراسر کشور توضیح داد: در حال حاضر، در بسیاری از نقاط کشور، برخی مراکز آموزشی که حتی به اندازه دانشکده نیستند، به دانشگاه تبدیل شده‌اند. این مراکز به دلیل تأثیر نمایندگان بر بودجه، بودجه‌ای را هم دریافت می‌کنند. به عنوان مثال، دانشگاه پیام نور دیگر نیازی به وجود ندارد، اما منابع آن در بودجه سال جاری به طور قابل توجهی افزایش یافته است. توان مبارزه با چنین مراکزی در دولت و مجلس بالاست زیرا بسیاری از دست‌اندرکاران، مدارک‌شان را از همین دانشگاه‌ها گرفته‌اند.
وی افزود: اگر دانشگاه پیام نور منحل شود، به نفع اقتصاد است و می‌توان میزان منابع آن را به آموزش و پرورش اختصاص داد. در ۳۱ استان کشور، دانشگاه‌های فرهنگیان وجود دارند که بودجه می‌گیرند. برای مثال، رئیس دانشگاه فرهنگیان مشهد می‌خواهد در سطح رئیس دانشگاه تهران باشد و امکانات و مکتب‌های دیگری را نیز می‌خواهد.
این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی توضیح داد: اگر واقعاً می‌خواهید دانشگاه فرهنگیان تنها آموزش ضمن خدمت ارائه دهد، باید ساختار این وزارتخانه را بازبینی کرده و گسترش آنها را متوقف کنیم. به دلیل وجود چنین ساختارهایی بدون محدودیت، بودجه آموزش و پرورش گسترش یافته است. گروه‌های آموزشی و دفاتر مختلف به ساختار این وزارتخانه افزوده شده‌اند، در حالی که دانشگاه‌های ما چنین تنوعی در ساختار آموزشی خود ندارند. این مسئله همه ما را نگران می‌کند.
بی‌ثباتی، مشکل اصلی اقتصاد ایران
با توجه به نظرات پازوکی، یکی از مسائل مهم در اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲، بی‌ثباتی اقتصادی بوده است که متأسفانه احتمالاً در سال ۱۴۰۳ نیز تکرار خواهد شد.
وی افزود: یکی از نشانگرهای اصلی بی‌ثباتی اقتصادی، تورم است. زمانی که کسری بودجه رخ می‌دهد، حجم پول در جریان افزایش می‌یابد و نرخ تورم به طور خودکار افزایش می‌یابد. این امر باعث کاهش قدرت خرید و کاهش رفاه جامعه می‌شود.
این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: یکی از مسائلی که در سال ۱۴۰۲ برای دولت پیش آمد، عقلانیت بود. به‌عنوان یک کارشناس اقتصادی، امیدوارم که در سال ۱۴۰۳، عقلانیت در نظام تصمیم‌گیری کلان کشور، به خصوص در بخش اقتصاد، حاکم شود.
وی عدم تعامل با جهان را یکی از مسائل اساسی اقتصاد ایران دانست و افزود: اگر این عقلانیت حاکم باشد، تعامل با جهان را برقرار خواهیم کرد؛ زیرا تعامل به نفع ما و به ضرر رقبای منطقه‌ای ماست.
پازوکی بیان کرد: اگر عقلانیت در حال حاکم شدن باشد، باید FATF را پذیرفته و سیستم بانکی را به سوی تعامل هدایت کنیم. همچنین، باید شرکت‌های آمریکایی را برای سرمایه‌گذاری در ایران دعوت کنیم. اگر دولت موفق شود شرکت‌های آمریکایی را به ایران جذب کند، این برای کشور بهره‌مند است.
وی تحریم‌ها را به عنوان یکی از عوامل اصلی در شرایط اقتصادی ایران مطرح کرد و افزود: وقتی تحریم‌ها برداشته می‌شوند، به سوی استحکام اقتصادی پیش می‌رویم؛ اما هر چه تحریم‌ها گسترش یابد، بی‌ثباتی افزایش می‌یابد.
راه موفقیت دولت در عرصه اقتصاد چیست؟
درباره راهکارهای موفقیت دولت در سال آینده، این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی اظهار داشت: برای موفقیت در سال ۱۴۰۳ و رفع مشکلات اقتصادی، دولت باید به عقلانیت پایبند باشد و ثبات اقتصادی را در کشور بهبود بخشد.
وی افزود: ثبات اقتصادی به وسیله افراد ضعیف باز نخواهد گشت. یکی از مسائلی که با دولت وجود دارد، این است که برخی افراد که توانایی مدیریت یک نانوایی را ندارند، در مقامات بالاتر قرار دارند.
پازوکی تصریح کرد: اگر دولت تغییراتی در مدیریت خود ایجاد نکند و از بهترین افراد این کشور، که در دانشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی تحصیل کرده‌اند، بهره نبرد و با رویکرد علمی به مسائل اقتصادی روبرو نشود، مشکلات در سال ۱۴۰۳ بیشتر خواهند شد.
نظرات کاربران