عملیات مرمت و ساماندهی «حمام تاریخی خواجه نصیر» مراغه با هدف احیای این اثر ارزشمند و تبدیل آن به یک مجموعه فرهنگی پویا در حال اجراست. این پروژه که بهدست سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مراغه در حال پیشرفت است، بخشی از طرح جامع حفظ و احیای بافت تاریخی این شهر کهن به شمار میآید.
به گفتهی مسئولان شهرداری مراغه، روند مرمت این بنای تاریخی با رویکردی علمی و مبتنی بر اصول معماری سنتی انجام میشود تا اصالت تاریخی بنا حفظ و در عین حال کاربری آن متناسب با نیازهای فرهنگی امروز جامعه تعریف شود. هدف نهایی از اجرای این پروژه، بازگرداندن روح زندگی به یکی از شاخصترین آثار تاریخی مراغه و فراهمکردن زمینهای برای توسعه گردشگری فرهنگی در این منطقه است.
پیشینهای از دل تاریخ
حمام تاریخی خواجه نصیر از بناهای ارزشمند دوره ایلخانی است که در قرون بعد، بهویژه در دورههای صفوی و قاجار، مورد مرمت و گسترش قرار گرفته است. این بنا که در یکی از محلههای قدیمی شهر مراغه واقع شده، از لحاظ معماری، تزئینات آجری، تناسب فضایی و نظام گرمایش سنتی، نمونهای کمنظیر در میان حمامهای تاریخی منطقه آذربایجان محسوب میشود.
در ساخت این حمام از آجرهای پخته و ملات ساروج استفاده شده و بخشهایی از دیوارها و گنبدها با نقوش هندسی و تزئینات آجری آراستهاند. ساختار کلی حمام شامل سردر ورودی، بینه، میاندر، گرمخانه، خزینه و فضاهای خدماتی است که همگی بهگونهای طراحی شدهاند تا ضمن حفظ گرما، تهویهی طبیعی مناسبی نیز داشته باشند.
حمام خواجه نصیر از آنجا که در مسیر یکی از گذرهای اصلی محلات قدیمی مراغه قرار دارد، همواره نقشی اجتماعی و فرهنگی در زندگی مردم ایفا کرده است. در گذشته، این مکان نه تنها برای استحمام و نظافت، بلکه بهعنوان محلی برای دیدارهای اجتماعی، گفتوگو و حتی برگزاری آیینهای سنتی مانند مراسم حنابندان مورد استفاده قرار میگرفت.
روند مرمت و ساماندهی
بر اساس اعلام سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری مراغه، فاز نخست عملیات مرمت شامل استحکامبخشی سازهای گنبدها، دیوارهای باربر و طاقهای اصلی بوده است. در این مرحله، آسیبهای ناشی از رطوبت، نشست زمین و فرسایش مصالح قدیمی شناسایی و ترمیم شدند. همچنین بخشهایی از تزئینات آجری که در اثر گذر زمان یا بیتوجهی آسیب دیده بودند، با استفاده از مصالح همخوان و با رعایت اصالت تاریخی بازسازی شد.
در فاز دوم، تمرکز بر ساماندهی فضاهای داخلی و احیای کارکرد فرهنگی حمام قرار دارد. بر اساس طرح ارائهشده، قرار است بخشهایی از حمام به نمایشگاه دائمی هنر و صنایعدستی محلی تبدیل شود و در سایر فضاها نیز امکاناتی برای اجرای برنامههای فرهنگی، نشستهای هنری و کارگاههای آموزشی در نظر گرفته شده است.
به گفتهی «مهدی احمدی»، مدیر سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مراغه، «هدف ما تنها بازسازی یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه احیای یک هویت فرهنگی است. حمام خواجه نصیر بخشی از حافظه تاریخی مردم مراغه است و مرمت آن، به معنای زنده نگهداشتن این حافظه جمعی است.» او افزود که در طراحی کاربری جدید بنا، تلاش شده تا میان گذشته و حال پیوندی پویا برقرار شود؛ بهگونهای که هم گردشگران و هم شهروندان بتوانند از فضا بهرهمند شوند.
همکاری میان دستگاههای مختلف
پروژه مرمت حمام تاریخی خواجه نصیر با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی، شورای شهر مراغه و سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور در حال اجراست. کارشناسان میراث فرهنگی در تمام مراحل مرمت حضور دارند تا اطمینان حاصل شود که تمامی عملیات مطابق با ضوابط حفاظتی و اصول علمی انجام میشود.
همچنین، بخشی از اعتبار این طرح از محل بودجههای بازآفرینی شهری و بخشی دیگر از طریق مشارکت بخش خصوصی و حمایتهای مردمی تأمین شده است. بر اساس برنامهریزیها، انتظار میرود فاز نهایی پروژه تا پایان سال آینده به بهرهبرداری برسد.
اهمیت فرهنگی و گردشگری
مراغه یکی از شهرهای تاریخی ایران است که به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و سابقهی درخشان فرهنگی خود، همواره میزبان آثار ارزشمند معماری از دورههای مختلف بوده است. از گنبد سرخ و رصدخانه مراغه گرفته تا مساجد و کاروانسراهای تاریخی، این شهر گنجینهای از میراث ایرانی-اسلامی بهشمار میآید. حمام خواجه نصیر نیز یکی از حلقههای مهم این زنجیره تاریخی است که با احیای آن، میتوان گامی مؤثر در مسیر رونق گردشگری فرهنگی شهر برداشت.
فعالسازی دوبارهی چنین فضاهایی، علاوه بر جذب گردشگر، میتواند به توسعهی اقتصاد محلی نیز کمک کند. هنرمندان، صنعتگران و فعالان فرهنگی مراغه با حضور در این مجموعه خواهند توانست آثار خود را در محیطی تاریخی و اصیل به نمایش بگذارند. از سوی دیگر، برگزاری رویدادهای فرهنگی در این مکان، سبب افزایش تعامل اجتماعی و تقویت حس تعلق شهروندان به میراث تاریخی خود میشود.
آیندهای روشن برای گذشتهای درخشان
با اجرای موفقیتآمیز طرح مرمت حمام تاریخی خواجه نصیر، چشمانداز تازهای برای احیای سایر بناهای تاریخی مراغه گشوده خواهد شد. شهرداری مراغه اعلام کرده است که در ادامه، طرحهایی مشابه برای ساماندهی سایر آثار تاریخی از جمله حمام حاج فتحالله، خانه تاریخی صلحجو و بازار قدیمی مراغه نیز در دست بررسی است.
بدین ترتیب، مرمت و احیای حمام تاریخی خواجه نصیر نهتنها اقدامی در جهت حفظ یک اثر معماری ارزشمند، بلکه گامی بلند در مسیر بازسازی هویت فرهنگی و تاریخی مراغه به شمار میآید؛ شهری که در طول قرنها، همواره نماد خرد، دانش و هنر در شمالغرب ایران بوده است.
نظرات کاربران