تاکنون سه آیین فرهنگی از کهن‌شهر مراغه شامل «روز مراغه» در ۱۶ اردیبهشت، مراسم «علم‌بندی» در سوم محرم و عزاداری «الله‌الله حسین وینا» که هر سال در صبح روز عاشورا برگزار می‌شود، در تقویم رویدادهای گردشگری کشور ثبت شده است.
به گزارش پایگاه خبری هامپوئیل، اولین رویداد ثبت‌شده در این تقویم، «روز مراغه» است که در تاریخ ۱۲ تیرماه جاری با شماره ۲۰۳۰۱۵۶۱ در سطح استانی به ثبت رسید. دو رویداد دیگر که به عزاداری‌های ماه محرم مرتبط هستند نیز با سطح منطقه‌ای در این تقویم قرار گرفته‌اند.
این رویدادها همواره در طول سال‌های گذشته برای مسافران مراغه جذابیت داشته‌اند و ثبت آنها در تقویم رویدادهای گردشگری کشور می‌تواند زمینه را برای جذب بیشتر گردشگران به این کهن‌شهر فراهم کند.
معنای احرام در کربلا: رمزگشایی آیین “الله‌الله حسین وینا” در مراغه
آیین عزاداری «الله‌الله حسین وینا» که صبح روز عاشورا به‌عنوان نمادی از احرام‌بندی حسین بن علی (ع) در منای عشق برگزار می‌شود، یکی دیگر از آیین‌های منحصربه‌فرد مراغه است. این آیین اخیرا در تقویم رویدادهای گردشگری کشور ثبت شده و پیش از این نیز در فهرست میراث معنوی کشور قرار داشته است.
عزاداران در این آیین، با پای برهنه و حوله بر تن، به حسینیه تاریخی «حاجی غفار» در شهر مراغه می‌روند.
پس از خواندن زیارت عاشورا و اقامه نماز صبحگاهی، هرازگاهی می‌ایستند و با فریاد “یا حسین” و “اللٰهم لبیک یا حسین”، آمادگی خود را برای بیعت با امام حسین(ع) اعلام می‌کنند. همچنین، با هر شعار و نوحه‌ای که می‌خوانند، با دست بر سر خود می‌زنند.
این آیین با بیش از ۲۰۰ سال سابقه، در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.
صبح عاشورا، میدان طلوع فجر در تب و تاب عزاداری “حوله‌بندان” غرق می‌شود. انبوهی از عاشقان حسینی، با حوله‌های سفید بر تن، در قالب دسته‌ای منظم به راه می‌افتند و نوای “الله الله حسین وینه” را سر می‌دهند. گویی در این آیین بی‌بدیل، همه چیز فدای عشق به سرور آزادگان شده است.
سادگی، رمز و راز زیبایی این مراسم است. در این راه خبری از زنجیر، علم، کتل، پرچم و حتی طبل و شیپور نیست. گویی همه چیز در عظمت ایثار و فداکاری امام حسین (ع) و یاران با وفایش خلاصه می‌شود.
از گوشه و کنار ایران، دل‌های عاشق رهسپار این دیار می‌شوند تا در این حماسه‌ی عزاداری حضور یابند.
هر کس به نحوی در این مراسم سهیم می‌شود. برخی با ناله و اشک، ماتم خود را نثار می‌کنند و برخی دیگر با نذر و نیاز، ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت نشان می‌دهند.
کارشناسان، فلسفه‌ی این آیین را برگرفته از حج تمتع و احرام ناتمام امام حسین (ع) می‌دانند. روایت است که آن حضرت در مسیر حج، به سوی کوفه رهسپار شد و در دشت نینوا در محاصره یزیدیان قرار گرفت.
حوله‌بندان، یادآور آن حماسه‌ی بزرگ است. نشانه‌ای از عزم راسخ امام حسین (ع) برای رسیدن به معشوق حقیقی و انتخاب یاران باوفا برای قربانی شدن در راه عشق الهی. گویی این احرام‌بندی، مقدمه‌ای برای حضور در منای عشق و ایثار در کربلاست.
علم‌بندی مراغه: نمادی از حماسه عاشورا در سوم محرم
در گذر روزهای پرمات و غمناک محرم، شهر تاریخی مراغه شاهد برپایی آیینی منحصر به فرد با عنوان “علم‌بندی” است. این آیین که در سومین روز از ماه محرم برگزار می‌شود، به یاد خیمه‌گاه اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش در کربلا، علم‌های برافراشته را در نقاط مختلف شهر به اهتزاز در می‌آورد.
علم‌بندی مراغه که در سال ۱۳۹۰ به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده است، جلوه‌ای از ارادت و شور حسینی مردم این خطه را به نمایش می‌گذارد. در این آیین، علم‌های برافراشته که نمادی از علم حضرت ابوالفضل العباس (ع) هستند، با حضور گسترده عزاداران در میدان‌ها و محلات قدیمی شهر، به ویژه محله‌های “دروازه” و “چهل پا” برپا می‌شوند.
مراسم علم‌بندی با شور و حال خاصی همراه است. پارچه‌های رنگی که نذری حاجتمندان به علم‌ها بسته شده‌اند، در اهتزاز با نسیم، نوای حزن و اندوه را در فضای شهر طنین‌انداز می‌کنند. علم‌ها که با کمک جرثقیل‌های بزرگ برافراشته می‌شوند، مملو از نذر و نیاز مردم به خاندان عصمت و طهارت (ع) هستند.
عزاداران حسینی در این آیین، با نوحه‌سرایی و مرثیه‌خوانی در رثای سیدالشهدا (ع) و یاران باوفایش، غم و اندوه خود را از واقعه جانگداز کربلا به نمایش می‌گذارند. قربانی کردن گوسفند و نذر آن به نیازمندان، از دیگر بخش‌های این آیین معنوی است.
با برافراشتن علم‌های حسینی در سوم محرم، گویی ندای مظلومیت اباعبدالله الحسین (ع) در شهر طنین‌انداز می‌شود و شور و شعور حسینی در دل مردم مراغه جان می‌گیرد. از این روز به بعد، دیگر آیین‌های عزاداری محرم در این شهر کهن با شکوه و عظمت بیشتری برگزار می‌شود و تا عاشورای حسینی، فضای شهر غرق در ماتم و اندوه می‌شود.
علم‌بندی مراغه، آیینی کهن و پرشور، یادآور حماسه عاشورا و رشادت‌های حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش است. این آیین، پیوند ناگسستنی مردم این شهر با مذهب و ارزش‌های عاشورایی را به نمایش می‌گذارد و به عنوان میراثی گرانبها، باید حفظ و پاسداری شود.
محقق و نویسنده اهل مراغه، اظهار می‌کند که آیین عزاداری با آوردن شعار “لمّا نزلنا کربلا فی کربلا حلّ‌البلا” از زمان‌های قدیم در مراغه برگزار می‌شود و برخی دیگر از شهرها نیز از این الگو پیروی می‌کنند.
علی فرجام، به استقبال پرشور مردم از این آیین عزاداری اشاره کرده و اعلام کرده است که مراسم علم‌بندی در محله دروازه حوالی ظهر روز سوم محرم به پایان رسیده و از آن به بعد، بقیه مراسم سنتی عزاداری مراغه آغاز می‌شود.
مولف کتاب عزاداری و مراغه نیز توضیح داده که در این مراسم، مردم با توزیع غذاهایی مانند آش، شله‌زرد، شیر و شربت، از عزاداران استقبال می‌کنند و گوشت گوسفندان ذبح شده نیز بین مردم توزیع می‌شود.
مهدی پولادی اظهار داشته که پس از مدتی، پارچه‌هایی که به دور علم بسته شده بودند، باز می‌شوند و به نیازمندان اهدا می‌شوند؛ برخی از این پولادی‌ها هم به فروش می‌رسند و درآمد حاصل از آن به درمانگاه حضرت قمر بنی هاشم (ع) اختصاص می‌یابد.
وی اضافه کرد که از محل نذورات و عایدی‌های این مراسم، درمانگاهی به نام “درمانگاه حضرت قمر منیر بنی هاشم (ع)” تأسیس شده است که در دهه محرم، پزشکان به صورت رایگان به مردم خدمات پزشکی ارائه می‌دهند.
همچنین اظهار شد که برخی از بزرگان در گذشته، برافراشتن علم سیاه را نماد عزاداری می‌دانسته‌اند و برای علم‌بندی از میله‌های بزرگ استفاده می‌شود تا از همه جا در شهر قابل مشاهده باشد.
عزاداران در مراسم علم‌بندی به حضرت قمر منیر بنی هاشم (ع) متوسل می‌شوند، زیرا در روز عاشورا، حضرت امام حسین (ع) پرچم جنگ را به برادر خود، حضرت ابوالفضل (ع) سپرد.
چرا ۱۶ اردیبهشت به عنوان روز مراغه انتخاب شد؟
تاریخ‌نگاران و پژوهشگران مراغه در سال ۱۳۹۵ گرد هم آمدند تا از میان رویدادهای مهم تاریخی این شهر، یکی را به عنوان “روز مراغه” انتخاب کنند.
انتخاب‌ها شامل رویدادهایی مانند
- حضور نادرشاه افشار در مراغه برای تجدید قوا قبل از جنگ با دشمنان
- اقامت شاه اسماعیل صفوی در مراغه
- افتتاح راه‌آهن در این شهر
- و بسته شدن زیج ایلخانی
در نهایت، “بسته شدن زیج ایلخانی” در ۱۶ اردیبهشت به عنوان روز مراغه برگزیده شد.
دلایل انتخاب این روز
- اهمیت علمی: زیج ایلخانی حاصل تلاش دانشمندان برجسته در رصدخانه مراغه بود و به عنوان مبنای تقویم در آن دوران به کار می‌رفت.
- نقطه عطفی در تاریخ علم: تکمیل زیج ایلخانی، نقطه اوج فعالیت‌های علمی در رصدخانه مراغه محسوب می‌شود و آغازگر دوره‌ای جدید در علم نجوم بود.
- نمادی از شکوه علمی مراغه: رصدخانه مراغه در دوره ایلخانیان، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی جهان شناخته می‌شد و انتخاب روز بسته شدن زیج ایلخانی، یادآور این دوران پرافتخار است.
با انتخاب ۱۶ اردیبهشت به عنوان روز مراغه، هر ساله در این روز، مردم این شهر با برگزاری مراسم و برنامه‌های مختلف، به تاریخ و فرهنگ غنی خود می‌بالند.
مراغه: مهد علم و دانش در عصر ایلخانیان
بسته شدن زیج ایلخانی، نقطه عطفی در تاریخ علم و فرهنگ مراغه
اصغر محمدزاده، مؤلف کتاب “تاریخ دارالملک مراغه“: زیج ایلخانی که ایرادهای زیج‌های قبلی را رفع کرده بود، حاصل فعالیت‌های علمی رصدخانه مراغه بود و به همین دلیل، 16 اردیبهشت، روز بسته شدن آن، به عنوان “روز مراغه” انتخاب شده است.
فعالیت‌های علمی گسترده پس از زیج ایلخانی: پس از اتمام کار بر روی زیج ایلخانی، فعالیت‌های علمی در مراغه رونق گرفت. در این دوره، مدارس مختلف علمی در کنار رصدخانه به فعالیت خود ادامه می‌دادند.
مدرسه ریاضی ابن مغربی: یکی از این مدارس، مدرسه ریاضی “ابن مغربی” بود که نقشی اساسی در محاسبه‌ی چند رقم اعشار عدد پی (π) داشت.
مدارس دیگر: مدرسه رومی، مدرسه ایجی، مدرسه خلیفه و مدرسه سیاره از دیگر مدارس فعال این دوره بودند.
مدرسه دخترانه سرقویتی بیگی: مدرسه “سرقویتی بیگی” که به عنوان اولین مدرسه دخترانه جهان شناخته می‌شود، از جمله مدارس شاخص این دوره بود.
تأسیس مدرسه سرقویتی بیگی: پرفسور “فرنس بروین” لبنانی با استناد به منابع متعدد، این موضوع را مطرح کرده است که مدرسه سرقویتی بیگی اولین مدرسه دخترانه در جهان بوده است.
بنیانگذار مدرسه: “سرقویتی” که مسیحی و مادر هولاکوخان بود، پس از عدم موفقیت در تأسیس مدرسه دخترانه در بخارا، به دلیل فضای باز فرهنگی در مراغه، موفق به انجام این کار شد.
رویدادهای مهم پس از زیج ایلخانی: بسیاری از رویدادهای بزرگ علمی و فرهنگی تاریخ مراغه پس از بسته شدن زیج ایلخانی به وقوع پیوست. برجسته‌سازی این رویدادها می‌تواند جایگاه مراغه به عنوان مرکز فرهنگی در طول تاریخ را تثبیت کند.
ثبت سه رویداد منحصربفرد مراغه در تقویم گردشگری: با توجه به دستورالعمل ثبت رویدادها در تقویم گردشگری کشور، در سال 1401، سه رویداد منحصربفرد مراغه در این تقویم گنجانده شد.
نظرات کاربران