بناهای آجری و میراث فرهنگی ادوار مختلف تاریخی در کنار جاذبه‌های طبیعی دامنه‌های جنوبی سهند، کهن‌شهر مراغه را به گنجینه‌ای از آثار کم‌نظیر و جذاب در منطقه آذربایجان تبدیل کرده است.
در مراغه بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی وجود دارد که ۱۸۰ مورد از آنها در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌اند. این امر نه تنها علاقه‌مندان به میراث فرهنگی را به خود جلب کرده، بلکه طبیعت زیبای این شهرستان نیز زمینه‌ای را برای اکوتوریسم فراهم کرده است.
بسیاری از این آثار جذاب به دوره ایلخانی بازمی‌گردند، اما وجود سایر آثار تاریخی نشان‌دهنده غنای فرهنگی و تنوع هنری این شهرستان است. هر گردشگری می‌تواند از جاذبه‌های متنوع مراغه لذت ببرد.
یک پژوهشگر تاریخ مراغه اظهار داشته که فرهنگ و هنر این شهرستان ریشه در دوران‌های قبل از خواجه نصیرالدین توسی داشته و حتی گنبد سرخ به عنوان یک اثر برجسته قبل از این دوره بنا شده است.
«منصورر پورموذن» افزود که گنبد سرخ، که به عنوان قدیمی‌ترین اثر سبک آذری در جهان اسلام شناخته می‌شود، از جمله آثار ارزشمند دوران سلجوقی است و حضور شخصیت‌های بزرگی مانند شیخ شهاب الدین سهروردی در مراغه نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و علمی این شهرستان در آن دوره است.
وی تاکید کرد که مراغه پس از حضور خواجه نصیرالدین توسی به عنوان مرکز علمی، فرهنگی و هنری به اوج ّخود رسید و تأثیرگذاری آن در اصفهان و دیگر شهرهای اطراف همچون تبریز و هرات نیز قابل ملاحظه است.
او تاکید کرد: تقریباً دو قرن پس از خواجه نصیرالدین توسی، ما شاهد دوران دیگری از رونق و توسعه فرهنگ و هنر در این شهر باستان بودیم. یکی از این نکات برجسته، تربیت شخصیت‌های برجسته مانند عبدالقادر مراغه‌ای بود.
با اشاره به این موضوع که عبدالقادر مراغه‌ای نه تنها شاعر بلکه حافظ کل قرآن نیز بود، اضافه کرد: او به عنوان بانی موسیقی در جهان اسلام شناخته می‌شود، اولین نوازنده موسیقی ایرانی بود و آخرین نظریه‌پرداز موسیقی کلاسیک ایرانی بود.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه اظهار داشت: علاوه بر تپه‌ها و قبرستان‌های باستانی که ارزش‌های تاریخی بسیاری را در خود جای داده‌اند اما از لحاظ جذابیت ظاهری برای مسافران نوروزی چندان جذاب نیستند، سایر آثار مانند رصدخانه مراغه جذابیت خاصی برای گردشگران دارند.
جواد محرم‌پور افزود: با توجه به اینکه بسیاری از خانه‌های تاریخی در شهر به مالکیت افراد خصوصی انتقال یافته‌اند، امکان معرفی و بازدید از آنها محدود است، اما لازم است بگوییم که آثار تاریخی و طبیعی دیگر در اطراف شهر مجموعه‌ای بی‌نظیر از جاذبه‌ها برای علاقمندان به این موارد ایجاد کرده‌اند.
وی افزود: معرفی مختصر برخی از این آثار تاریخی که به شدت مورد توجه بازدیدکنندگان قرار می‌گیرند، نشان می‌دهد که ظرفیت‌های گردشگری تاریخی مراغه به شکل بیشتری از گذشته مشخص شده است.
رصدخانه مراغه: میراث ستاره‌شناسی خواجه نصیر
با توجه به تاریخچه فعالیت‌های نجومی در ایران و سایر کشورهای اسلامی، می‌توان اظهار کرد که رصدخانه مراغه، نه تنها کامل‌ترین رصدخانه‌ی زمان خود بوده است، بلکه به عنوان نخستین رصدخانه مجهز پیش از اختراع دوربین شناخته می‌شود.
زیرا تمام اطلاعات نجومی که در حال حاضر بدون استفاده از دوربین‌ها به دست می‌آیند، در آن زمان به دست آمده‌اند و تا ۳۰۰ سال پیش، رصدخانه‌ای با مکانات و تجهیزاتی که امروزه وجود دارند، در غرب ساخته نشده بود.
رصدخانه مراغه، با توجه به فعالیت‌هایی که قبل از کشف دوربین در زمینه علم نجوم و ستاره‌شناسی انجام می‌شد و همچنین فعالیت‌های پس از آن، باید به عنوان نقطه اوج تکامل چنین فعالیت‌هایی و تأسیساتی در کشورهای اسلامی در نظر گرفته شود.
غارها و معماری صخره‌ای تپه رصدخانه که به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد، از جمله جاذبه‌های دیدنی تپه رصدخانه محسوب می‌شود. این آثار در غرب شهر مراغه، در تپه‌ای به نام “رصد داغی” واقع شده‌اند.
گنبد سرخ، یک شاهکار معماری اسلامی
گنبد سرخ، یک اثر بنایی چهارگوش در دو طبقه است که به عنوان یک شاهکار معماری اسلامی شناخته می‌شود. این بنا در دوره سلجوقی ساخته شده و تاریخ ساخت آن به سال ۵۴۲ هجری قمری برمی‌گردد. یکی از ویژگی‌های برجسته این بنا، تزئینات آجری است که به همراه استفاده از کاشی، اسلیمی‌های گچ‌بری‌شده، و کتیبه‌های آجری در چهار ضلع بنا، از جمله شاخصه‌های بارز آن محسوب می‌شوند. این بنا به عنوان نخستین مثالی از شیوه آذری در معماری مطرح است.
رازهای نهفته در آجر: سفری به برج مدور مراغه
در دوران سلجوقی، برجی گرد و مدور با دو طبقه در سال ۵۶۳ هجری قمری بنا شد. تزئینات این بنا بیشتر در بخش ورودی آن مشهود است؛ از جمله عناصر زیبایی که در آن مشاهده می‌شود می‌توان به کاشی‌کاری، نقوش آجری و کتیبه‌های آجری بر روی درگاه اشاره کرد.
این برج در قلب شهر مراغه، در کوچه “موسوی‌لر” واقع شده است و به دلیل دسترسی آسان، هر ساله تعداد زیادی گردشگر را به خود جلب می‌کند.
گنبد کبود: نگینی در جوار برج مدور
نزدیک به برج مدور مراغه، برج ده‌پهلوی شاهکاری از معماری با شکوه است. این بنا در دوره سلجوقی ساخته شده و دارای دو طبقه است. زیبایی برج از جزئیات زیبایی مانند طاق‌نماها، زیبایی‌های آجری و نقوش اسلیمی گچ‌بری بر روی دیواره‌های خارجی آن برخوردار است. همچنین کتیبه‌های گچ‌بری درون سردابه نیز از جلوه‌های زیبای برج است.
قطاربندی‌ها، کتیبه‌های آجری و کاشی‌کاری‌هایی که بر روی سکوی سنگی برج قرار دارند، از دیگر عناصر زیبایی و تزئینی این بنا هستند.
گنبد غفاریه: یادگاری از ایلخانیان در ساحل صوفی‌چای
گنبد غفاریه در شمال‌غربی شهر مراغه، کنار رودخانه صوفی‌چای و در مجاورت پل هلاکوخان واقع شده است. این بنا در دوره ایلخانی و حکومت سلطان ابوسعید، در تاریخ ۷۲۵ و ۷۲۸ هجری قمری ساخته شد. ساختمان چهارگوشی با شکل مکعب بر روی سکوی سنگی و سردابه دخمه‌ای قرار دارد. در چهار زاویه این بنا، ستون‌هایی با تزئینات حصیری دیده می‌شوند.
هریک از اضلاع برج به غیر از ضلع شمالی، دارای دو طاق‌نما و یک حاشیه کتیبه است که به خط ریحان نوشته شده است. کاشی‌های این ساختمان با رنگ آبی فیروزه‌ای و در فرم‌های خاص آن دوره، زیبایی و جلوه ویژه‌ای به بنا می‌بخشد.
رازِ نهفته در اعماق: شهر گمشده معبد مهر
معبد مهر مراغه، یک ساختمان سنگی است که در نزدیکی قبرستان روستای ورجوی واقع شده و به امامزاده ملامعصوم شناخته می‌شود. این معبد شباهت‌های زیادی با معابد مهر در کشورهای یونان، ایتالیا و ترکیه دارد.
در دوره صفوی یا اوایل دوره قاجار، آخوند ملامعصوم مراغه‌ای، یکی از روحانیان، در این مکان دفن شد و سپس این مکان به عنوان زیارتگاه معتبر شناخته شد. روی دیوار تالار این معبد، آیاتی از سوره آل‌عمران با خط ثلث به چشم می‌خورند که این نشان می‌دهد که استفاده از این مکان در دوره‌های اسلامی رخ داده است.
تصویر ماری نیز بر روی دیوار ورودی سمت چپ این معبد حک شده است که این نقش در دوران اشکانیان بسیار رایج بوده و بر روی گچ‌بری‌های آن دوره به وفور دیده می‌شود.
معبد مهر مراغه حدود پنج کیلومتری جنوب شهر مراغه واقع شده و قدیمی‌ترین بنای استان به شمار می‌رود. این معبد نیازمند بررسی و کاوش بیشتری است و طبق گفته‌های محلی‌ها، وسعت آن در زیر زمین به میزانی بیشتر از آنچه که کارشناسان تخمین می‌زنند، ممکن است باشد.
موزه سنگ‌نگاره‌ها: دروازه‌ای به تاریخ ایران در دوره زندیه
مقبره آقالار مراغه یا موزه سنگ‌نگاره‌ها، به عنوان یکی از معماری‌های باقیمانده از دوره زندیه، نمایانگر اسلوب و سبک معماری آن دوره است. در این مکان مقدس، عرفا، شخصیت‌های مذهبی، سیاسی و هنرمندان این شهر ماندگار شده‌اند، از جمله عبدالفتاح موسوی مراغی به نام شیخ اشراق و شاهزاده قلی میرزا به نام مجنون علیشاه.
در سال‌های اخیر، این بنا به عنوان موزه‌ای از سنگ‌نگاره‌های تاریخی منطقه مورد توجه عموم قرار گرفته است. این بنا در جنوب‌شرقی شهر مراغه و در نزدیکی گنبد سرخ در دل بوستان آقالار واقع شده است.
آثار اوحدی: بازتابی از هویت و فرهنگ مراغه
یکی از عرفای و شاعران قرن هشتم، اوحدی نام دارد. مقبره این شاعر به زیبایی، با الهام از معماری چهارتاقی‌های ساسانی و بناهای اسلامی، طراحی و ساخته شده است. این بنا در بخش شمالی شهر مراغه و در خیابان دانشسرا واقع شده است و همجواری آن با موزه تخصصی ایلخانی زیبایی خاصی را به منطقه می‌بخشد. اخیراً، پیکر استاد کریمی، یکی از شاعران مشهور معاصر اهل مراغه، در محوطه این مقبره به آرامش سپرده شده است.
ناقوس خاموش: رازهای نهفته در کلیسای هوانس، تنها یادگار مسیحیان مراغه
کلیسای هوانس، تنها کلیسای باقی‌مانده‌ی مسیحیان در شهر مراغه است و به دلیل عدم وجود خانواده‌های مسیحی در این شهر، نمادی از اهمیت مذهبی یکی از ادیان الهی است. این بنا در دوره ایلخانی به دلیل تساهل مذهبی آن زمان احداث شده و در دوره‌های بعد الحاقات و تعمیراتی بر روی آن انجام شده است. کلیسای هوانس در خیابان امام خمینی (ره)، در کنار کهن‌شهر واقع شده و شامل یک مدرسه ارامنه، خانه کشیش و ساختمان نگهبانی است.
این کلیسا از سه بخش تشکیل شده است که شامل محراب، صحن و بخش میانی می‌باشد. محراب برای کشیش، بخش میانی برای نزدیکان وی و صحن برای مردم عادی اختصاص دارد.
محراب کلیسا سه بخش دارد؛ بخش میانی که عریض‌تر از دو بخش جنبی است و دارای سکوهایی است. برج ناقوس کلیسا هم از چهار ستون تشکیل شده و بر فراز آن یک برج ناقوس با گنبد مخروطی قرار دارد.
غار هامپوئیل، همزاد غار علیصدر
غار هامپوئیل مراغه، هم‌سن با غار علیصدر همدان، در ارتفاعاتی که به دره زیبای گشایش نگاه می‌کنند، واقع شده است.
با اینکه غارنوردان هنوز هم در طبقات مختلف این غار، شبکه‌ی چاه‌ها، مسیرها و تالارهای جدیدی را کشف می‌کنند، اما به دلیل تاریکی مطلق و پیچیدگی مسیرها، مردم امکان بازدید از آن را ندارند.
مراغه به سرمایه‌گذاری و اطلاع‌رسانی در سطوح مختلف استانی، کشوری و بین‌المللی برای حفظ و ترویج آثار تاریخی و طبیعی خود نیازمند است. اگر این اقدامات مورد توجه قرار گیرند، می‌تواند به تحریک اقتصاد کشاورزی‌محور این شهر کهن‌سالار در شرایط کم‌آبی کمک کند.
نظرات کاربران