آذربایجان شرقی، استانی غنی و ارزشمند در ایران، با ثروت‌های فراوان در زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی به شمار می‌رود. برخی از این آثار، مانند بازار مسقف تبریز و کلیسای سنت استپانوس جلفا، به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ جهانی در فهرست یونسکو ثبت شده‌اند. در سال ۱۴۰۲، استان تبریز با ورود به فهرست آثار جهانی یونسکو، موقعیت بیشتری در صحنه‌ی بین‌المللی به دست آورد.
به گزارش پایگاه خبری هامپوئیل، اهمیت بیش از چهار هزار آثار تاریخی و باستانی در استان آذربایجان شرقی، که ۲ هزار و ۷۵ مورد آن به ثبت ملی رسیده، در عرصه میراث فرهنگی بسیار برجسته است. برخی از این آثار در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته و ثبت شده‌اند. در سال گذشته، سه کاروانسرا تاریخی و روستای صخره‌ای کندوان نیز به ثبت جهانی در مجامع یونسکو رسیدند.
اگرچه فرآیند ثبت جهانی آثار تاریخی امروزه به یک مسیر زمان‌بر در سازمان‌های بین‌المللی تبدیل شده است، اما سال ۱۴۰۲ برای آذربایجان شرقی یکی از سال‌های فراوانی بود که تعداد قابل توجهی از آثار به ثبت جهانی رسیدند.
آثار تاریخی این استان در سال‌های گذشته نیز موفق به جایگاه‌های برجسته‌ای در سطح جهانی شده‌اند، که نشان‌دهنده اهمیت و تنوع فرهنگی این منطقه است. در زیر، نمونه‌ای از آثار تاریخی ثبت جهانی آذربایجان شرقی در سال‌های اخیر و به ویژه در سال ۱۴۰۲ آورده شده است.
تبریز، شهر جهانی صنایع دستی و فرش
کیف، کفش، و فرش‌های دستبافت تبریز اغلب به عنوان یکی از نمادهای برجسته تاریخ و فرهنگی این منطقه شناخته می‌شوند. در سال ۱۳۹۴، پس از ارزیابی‌های تخصصی توسط کارشناسان بین‌المللی در ایران، شورای جهانی صنایع دستی (WCC) تبریز و اصفهان را به عنوان دو شهر جهانی صنایع دستی و فرش معرفی کرد.
در همین سال، شهر تبریز به عنوان پایتخت جهانی فرش دستبافت در یونسکو ثبت شد و خانه کلکته‌چی به عنوان دبیرخانه این تشکل انتخاب شد.
گنجینه‌ای از هنر و صنعت: بزرگترین بازار مسقف جهان در تبریز
بازار معروف تبریز، یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده آجری جهان و از شاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار با مساحت هفت کیلومتر مربع و طول یک کیلومتر، بزرگترین مجموعه سرپوشیده و مسقف جهان است.
این بازار نمادی از تاریخ، فرهنگ و هنر منطقه آذربایجان است و جایگاه بسیار مهمی در تجارت در جاده ابریشم داشته است. به عنوان یازدهمین اثر ثبت جهانی ایران در یونسکو، این بازار به ثبت رسیده است.
دوره سلجوقی این بازار دارای پنج هزار و ۵۰۰ باب حجره و مغازه، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته، یازده باب دالان، ۹ باب مدرسه دینی، پنج باب حمام و بیش از ۵۰ نوع شغل است. این بازار بزرگترین مرکز تجارت و داد و ستد شمال غرب کشور بوده و در طول تاریخ، در جهان شهرت ویژه‌ای داشته است و دارد.
گنجینه فیروزه‌ای تبریز: مسجد کبود
مسجد کبود، یکی از نقاط دیدنی برجسته تبریز است که به دلیل معماری استثنایی خود، از جمله جاذبه‌های گردشگری مهم این شهر محسوب می‌شود. این مسجد، باقیمانده‌ای است از دوران حکومت قراقویونلوها در قرن نهم هجری قمری.
ساختار تاریخی این مسجد، به دستور سلطان جهانشاه، رهبر پرقدرت قراقویونلوها، بنا شده و بازتابی از هویت، تاریخ، و تمدن اسلامی در تبریز باستان را در خود نهفته است. مسجد کبود یکی از چهار مسجد در جهان است که با کاشی‌کاری‌های آبی زیبا تزیین شده است.
این مسجد تاریخی، از سال ۱۳۸۶ در لیست میراث فرهنگی قرار گرفته و منتظر ثبت جهانی از سوی یونسکو است. هرچند تاکنون به‌طور مستقل ثبت جهانی نداشته، اما به عنوان بخشی از بازار تاریخی تبریز در فهرست یونسکو قرار دارد.
کاروانسراهای جهانی
در تاریخ ۲۶ شهریورماه سال ۱۴۰۲، یکی از سال‌های پربار استان از نظر ثبت جهانی آثار تاریخی، سه کاروانسرای تاریخی در آذربایجان شرقی توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.
اولین کاروانسرا که به ثبت جهانی رسید، کاروانسرای خواجه نظر است. این کاروانسرا مربوط به دوره صفوی بوده و در شهرستان جلفا واقع شده است. آن در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسیده است.
کاروانسرای دیگری که به ثبت جهانی رسید، کاروانسرای جمال آباد است. این کاروانسرا نیز مربوط به دوره ایلخانی است و توسط شاه عباس ثانی در دوره صفوی مرمت شده است. واقع در روستای جمال آباد بخش کاغذکنان از توابع شهرستان میانه است.
ساختمان کاروانسرای جمال آباد به دوره مغول‌ها نسبت داده شده و کتیبه سنگی نصب شده در بالای دروازه ورودی آن، حکایت از ساختمان این بنا در سال ۱۰۶۵ قمری به دستور شاه عباس دوم صفوی دارد. این آثار در تاریخ هفتم مهر ۱۳۸۱ به‌عنوان آثار ملی ایران ثبت شده‌اند.
سومین کاروانسرایی که به ثبت جهانی رسید، کاروانسرای عظیم شاه عباسی گویجه بل است. این کاروانسرا نیز به دوره صفویه تعلق دارد و به عنوان کاروانسرای کوهستانی شناخته می‌شود. یکی از ویژگی‌های برجسته آن بسته بودن بنا و طراحی استثنایی آن برای مناطق کوهستانی، سردسیر و زمستان‌های سخت و پربرف است.
ثبت جهانی ژئوپارک ارس
بعد از ده سال تلاش مداوم و تحقیقات بسیار، سرانجام در سوم خردادماه ۱۴۰۲، پس از بررسی‌های گسترده توسط چندین کارشناس، پرونده ژئوپارک ارس به عنوان دومین ژئوپارک ایران پس از قشم، به فهرست آثار جهانی یونسکو اضافه شد.
این ژئوپارک واقع در محدوده منطقه آزاد ارس با حدود شهرستان جلفا، با مساحت یک هزار و ۶۷۰ کیلومتر مربع و ۳۱ سایت متنوع و مهم، از جمله آثار مهم و برجسته ایران است.
یکی از ویژگی‌های بارز این ژئوپارک، پدیده «پرمین ـ تریاس» است که در آن، با استفاده از یک سنگ، تاریخچه ۲۵۰ میلیون ساله زمین به نمایش درآمده و به عنوان یکی از کمترین آثار جهانی این ژانر شناخته می‌شود.
روستای صخره‌ای کندوان
روستای فراموش‌نشدنی کندوان یکی از جواهرات طبیعی و تاریخی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. این روستا در فاصله ۶۲ کیلومتری از شهر تبریز قرار دارد و با معماری خاص خود که تنها دو مورد مشابه آن در کشورهای ترکیه و آمریکا وجود دارد، زیبایی و تمایز خاصی را به خود می‌بخشد.
ویژگی ممتاز این روستا، ادامه‌ی زندگی مردم بومی در آن است که به مدت هفت هزار سال است وجود داشته و هنوز هم زندگی پویا و فعالیت‌های روزمره در آن ادامه دارد. بوی و رنگ حیات به همراه بافتهای خاص روستا، از هر گوشه‌ای از خانه‌های سنگی کندویی بیرون می‌آید.
ساختمان‌های این روستا که در دل کوه‌های سهند و به شکل کندویی به وجود آمده‌اند، نمادی از کوشش و تلاش مردم آن منطقه است که با دستان خود، این سرسبزهای سنگی را برای زندگی آرامش‌بخش خود ساخته‌اند.
این روستا در تاریخ ۲۷ مهرماه ۱۴۰۲ به عنوان نخستین روستای ایران در فهرست بهترین دهکده‌های جهانی گردشگری، توسط سازمان جهانی گردشگری ثبت و از زیباترین مقاصد گردشگری جهان شناخته شد.
کلیسای سنت استپانوس
کلیسای مقدس سنت استپانوس، همراه با مجموعه کلیسای آندروورتی (چوپان) و کلیسا و روستای دره شام، در فاصله ۶ کیلومتری روستای دره شام، واقع در غرب شهر جلفا، در سال ۱۳۸۶ به فهرست آثار جهانی یونسکو اضافه شد. کلیسای سنت استپانوس، پس از قره کلیسا در آذربایجان غربی، اهمیت بیشتری را به عهده دارد و به عنوان مهم‌ترین کلیسای ارامنه کشور شناخته می‌شود. این کلیسا به دوره‌های ۱۰ تا ۱۲ میلادی بازمی‌گردد و در کنار رودخانه ارس واقع شده است.
بر اساس منابع ارمنی، استپانوس (استفان) به عنوان اولین شهید مسیحیت، در قرن اول میلادی به دست مخالفان به شهادت رسید. هر سال، ارامنه از گوشه و کنار ایران برای زیارت این مکان به سوی آن می‌روند.
کلیسای آندروورتی (چوپان) نیز در غرب شهر مرزی جلفا، در ساحل رود ارس، در قرن ۱۶ میلادی ساخته شده است. این مکان معتقد است که محل عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف دره شام بوده است.
آذربایجان شرقی و هزاران تپه و محوطه تاریخی
در گفت‌وگو با گزارش پایگاه خبری هامپوئیل، معاون میراث فرهنگی و مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی، اظهار داشت که طبق آخرین یافته‌های باستان‌شناسی، در حال حاضر حدود یک هزار تپه و محوطه تاریخی با ارزش پژوهشی در این استان وجود دارد. او به وجود این تعداد زیاد محوطه‌های تاریخی اشاره کرده و آن را نشانه‌ای آشکار از اهمیت تمدنی و تاریخی آذربایجان دانست.
وحید نواداد بیان کرد که تاکنون اطلاع‌رسانی عمومی به منظور آگاهی‌بخشی به مردم و حتی پژوهشگران و محققان باستان‌شناسی در این زمینه صورت نگرفته است.
او اظهار کرد که این موضوع قابل نقد است و باید اعتراف کرد که تا کنون نتوانسته‌اند جوامع محلی را نسبت به وجود، اهمیت و ارزش تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی که در سراسر استان پراکنده‌اند، آگاه کنند. وی با تأکید بر این نکته افزود که این نقص در اطلاع‌رسانی به طور کوتاه‌مدت و درازمدت می‌تواند به ضرر مجموعه‌های تاریخی و میراثی کشور باشد.
وی تاکید کرد که شناسایی، تعمیر، بازسازی، و حفظ آثار و ساختمان‌های تاریخی از جمله تپه‌ها و محوطه‌های با اهمیت تاریخی، نیازمند تامین نیروی کار و منابع مالی است. او به مشکلات جدی در این زمینه اشاره کرد و همچنین به وجود محدودیت‌های زمانی برای انجام عملیات مرمتی در حوزه میراث فرهنگی اشاره داشت.
تپه الله قلی در شهرستان ملکان، محوطه دوبرادران کهن در شهر مراغه، تپه اوجان در ملکان، منطقه باستانی کاغذکنان در مراغه، محوطه روستای حیله ور در اسکو، صخره‌های سیلدیریم در بخش زنوز شهرستان مرند، تپه‌های آجرخانه نقدوز، تپه آذغان، تپه اجاقلار، تپه توپچی باغی، تپه رواسجان، تپه روستای دوغان در شهرستان اهر، تپه‌های بایقوت، جمشید، چمن و حاج فتح‌الله در ملکان، تیکان تپه در عجب‌شیر، ایده‌لیق در کلیبر، تپه‌های آغبلاغ، اورتا یولی، مهترلو و قلعه داغی در ورزقان از جمله صدها تپه تاریخی با ارزش آذربایجان شرقی است.
ارسباران منتظر است ثبت جهانی شود
به گزارش پایگاه خبری هامپوئیل، یکی از مواردی که از سال‌های گذشته توسط جهانی‌شدن تحت پیگیری قرار گرفته و هنوز به نتیجه نرسیده، پرونده جنگل‌های ارسباران و دیزمار در آذربایجان شرقی است. اقدامات اولیه برای ثبت این منطقه به عنوان میراث جهانی در سطح بین‌المللی انجام شده است. جنگل‌های ارسباران با طبیعت خود و گونه‌های بیابانی منحصر به فردشان، منتظر همکاری با کشور همسایه، جمهوری آذربایجان، برای ثبت مشترک هستند. همچنین، دیزمار که درخواست ثبت آن در سازمان یونسکو با شماره ۱۴۰۲ رد شده است، به دلیل شباهت گونه‌هایش با گونه‌های جنگل‌های ارسباران، به پرونده آخر الحاق خواهد شد.
در حال حاضر، پرونده ثبت جهانی بقعه تاریخی شیخ شهاب‌الدین اهری در حال پیگیری است. این بقعه که شامل خانقاه، مسجد، ایوان‌های بلند، مناره‌ها و تعدادی غرفه است، از سال ۱۳۷۴ به تنهایی موزه ادب و عرفان کشور شده است.
این بقعه در دوران صفویه، و احتمالاً در زمان حکومت شاه عباس اول، بر مزار شیخ شهاب‌الدین اهری در شهر اهر ساخته شده است. با این حال، آثاری از دوران ایلخانی نیز در آن مشاهده می‌شود. شیخ شهاب‌الدین اهری در سال ۶۶۵ قمری از دنیا رفته و در صحن خانقاه خود به خاک سپرده شده است.
نظرات کاربران