فسیلشناسان در طول ۱۷۰ سال فعالیت در منطقه فسیلی مراغه، موفق به کشف و استخراج فسیلهای ارزشمندی شدهاند که به موزههای تاریخ طبیعی در کشورهای مختلف جهان منتقل شدهاند.
مراغه در گذشته در مسیر مهاجرت پستانداران میان اروپا، آفریقا و آسیای شرقی قرار داشته و به همین دلیل فسیلهای متنوعی از این حیوانات در این منطقه یافت شده است.
این منطقه که به «بهشت فسیلشناسان» یا «بهشت دیرینهشناسان» شهرت دارد، بر اساس مستندات، فسیلهای آن در موزههای تاریخ طبیعی معتبر مانند «لسآنجلس» در آمریکا، وین در اتریش و پاریس در فرانسه نگهداری میشود.
دکتر «غلامرضا زارع»، یکی از فسیلشناسان برجسته کشور، اظهار میدارد که فسیلشناسان بینالمللی هر بار که به کاوش در این منطقه میپردازند، نتایج و فرآیند انتقال فسیلها به کشورهای خود را در دفتری ثبت میکنند.
طبق گفته وی، براساس این دفاتر، در حال حاضر نمونههایی از اسبهای دوره میوسن منطقه فسیلی مراغه، معروف به «هیپاریونها»، در کشورهای اتریش، هلند و آمریکا یافت میشود که نامهای علمی آنها شامل «Hipparion moldavicum»، «Hipparion prostylum» و «Hipparion mediterraneum» است.
وی افزود: از خانواده گاوسانان نیز نمونههایی مانند «Gazella capricornis»، «Demecquenemia rodleri»، «Oioceros rothii»، «Prostrepsiceros houtumschindleri»، «Prostrepsiceros fraasi» و «Urmiatherium polaki» در موزههای اتریش، فرانسه، آمریکا و هلند موجود است.
دکتر «زارع» همچنین تاکید کرد که فسیلهای خانواده «پریماتها» یا میمونهای اولیه مراغه از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند و یکی از نمونهها با عنوان «Mesopithecus sp» به آمریکا منتقل شده و تاکنون به کشور بازگردانده نشده است.
این دیرینهشناس که بهخوبی با منطقه فسیلی مراغه و تاریخچه کاوشهای آن آشنا است، ادامه داد که از خانواده گرکدنها نیز فسیلهایی به نامهای «Chilotherium pershian» و «Iranotherium sp» در اتریش، فرانسه و آمریکا نگهداری میشود.
وی افزود: «Samotherium majer» و «Helladotherium sp» نیز دو نمونه از خانواده زرافهها هستند که در منطقه فسیلی مراغه یافت شده و در کشورهای اتریش، آمریکا و هلند نگهداری میشوند.
به نقل از کارشناسان، منطقه فسیلی مراغه یکی از پنج منطقه مهم در سطح جهانی به شمار میآید که دارای سنگوارههای جانواران مهرهدار است و از نظر ذخیرهگاه دیرینهشناسی و مطالعه جغرافیای دیرینه صفحه اوراسیا، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
این منطقه به دلیل تراکم بالای قطعات فسیلی در واحد حجم، تنوع جانوری موجود در لایههای حفاری شده، دسترسی آسان به لایههای سنگوارهها و حفظ مناسب قطعات فسیلی، ویژگیهای خاصی دارد.
تاکنون بقایای گروههای مختلفی از پستانداران شامل ۳۷ جنس و گونه متعلق به ۱۵ خانواده در منطقه فسیلی مراغه کشف شده است که غنای گوشتخواران و گیاهخواران آن زمان را نشان میدهد. میمونها نیز یکی از این گیاهخواران هستند که دارای اهمیت ویژهای برای مطالعات علمی به شمار میروند.
فسیلهای ارزشمند سازند مراغه: نخستین نشانهها و دستاوردها
تا کنون هفت گونه از سنگوارههای کرگدنها در منطقه فسیلی مراغه شناسایی شده است، که ایرانوتریوم یکی از شناختهشدهترین آنها به شمار میآید. یکی از نمونههای این فسیل در موزه تاریخ طبیعی پاریس نگهداری میشود و به عنوان یک نماینده مهم از تنوع زیستی گذشته این منطقه محسوب میشود.
ایرانوتریوم: برجستهترین سنگواره کرگدنها در تاریخ دیرینهشناسی
تا کنون در منطقه فسیلی مراغه، هفت گونه از سنگوارههای کرگدن شناسایی شده است که ایرانوتریوم به عنوان یکی از شناختهشدهترین آنها مطرح میشود. یکی از نمونههای این فسیل در موزه تاریخ طبیعی پاریس نگهداری میشود.
دکتر «مجید میرزایی»، فارغالتحصیل دوره دکتری دیرینهشناسی از دانشگاه «هلسینکی» فنلاند و عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان، درباره «ایرانوتریوم» میگوید: این فسیل متعلق به بزرگترین کرگدن است که در میان چهار گونه دیگر، حدود هشت میلیون سال پیش در ایران زندگی میکرد.
وی افزود: سالها پس از کشف این موجود در ایران، نمونههای دیگری از آن در رسوبات قدیمیتر در منطقه «لینیشا»ی چین یافت شد. این یافتهها نشان میدهند که جانور ایرانی ما در واقع منشاء چینی داشته و سپس به سرزمین ما مهاجرت کرده است.
سنگوارههای گاوسانان در منطقه فسیلی مراغه تنوع بالایی دارد
به گفته کارشناسان، منطقه فسیلی مراغه از نظر تنوع و فراوانی گاوسانان بینظیر است و شامل سنگوارههای متعددی از جمله گاوها، غزالها، آنتیلوبها، قوچ و گوزنها میباشد.
فسیل گوزن به عنوان یکی از سنگوارههای ارزشمند گاوسانان این منطقه، برای نخستینبار از سایت «آهق» استخراج شد. این فسیل شامل قطعات زیادی از شاخ، جمجمه و فک زیرین گوزن بود و با استخراج آن، فصل جدیدی در مطالعات دیرینهشناسی این منطقه آغاز گردید.
۱۵ گونه از گوشتخواران در منطقه فسیلی مراغه وجود دارد
دیرینهشناس و پژوهشگر منطقه فسیلی مراغه با بیان اینکه خانوادههای گربهسانان، خرسها، راسوها و کفتارها از متنوعترین اجزای جانوری این منطقه هستند، اعلام کرد که در سال گذشته، فسیل دو گونه جدید از گربهسانان تأیید شد و بدین ترتیب تنوع گونههای این پستانداران به ۱۵ مورد رسید.
«منصوره نیک نهاد» با اشاره به اینکه این گونههای جدید، از منطقه «آهق» مراغه استخراج شده و به خانوادههای Pristifelis attica و Paramachaerodus orientalis تعلق دارند، افزود: گوشتخواران در انتهای هرم جانوری از نظر تغذیه قرار دارند و وجود سنگواره این پستانداران به دلیل وسعت منطقه حکمرانیشان از اهمیت زیستی بالایی در شناخت جغرافیای دیرینه، آب و هوای دیرینه و محیط زیست دیرینه مراغه برخوردار است.
وی ادامه داد که معروفترین گوشتخواران منطقه فسیلی مراغه، ببر دندان شمشیری و خرسها به شمار میروند. ببر دندان شمشیری به دلیل دو دندان نیش بلند و جثه بزرگش، در بین مردم بسیار شناخته شده است. این یافتهها نه تنها به دانش ما از تنوع زیستی دیرینه افزوده، بلکه اهمیت این منطقه را در فهم تاریخچه حیات بر روی زمین برجسته میکند.
کشف فسیلهای پنج گونه از زرافهها در سازند مراغه
تا کنون فسیلهای مربوط به پنج گونه از زرافهها، شامل زرافههای گردن بلند و گردن کوتاه، شناسایی و معرفی شدهاند. به گفته کارشناسان، این یافتهها از نظر شناسایی جغرافیایی اهمیت بسیاری دارند.
فسیل بزرگترین فیلها در مراغه
فیلها به خاطر جثه عظیم و خرطوم بلند و ماهیچهایشان به خوبی شناخته میشوند. سازند مراغه محل کشف سنگوارههای متنوعی از این پستانداران است، به ویژه بزرگترین فیلهای تاریخ که به نام «دینوتریمها» معروف هستند.
بر اساس گفته کارشناسان، قد این فیلهای بزرگ در سن بلوغ به بیش از چهار متر میرسید و وزن زیاد آنها هنگام حرکت میتوانست باعث ایجاد لغزش در زمین شود. مشاهده سنگوارههای این فیلها میتواند تجربهای جذاب برای هر گردشگر و دیرینهشناس باشد.
فسیلهای «دینوتریمها» به عنوان بزرگترین فیلهای تاریخ به تازگی از سازند مراغه حفاری شده و تعدادی از اندامهای حرکتی و جمجمه آنها در موزه فسیلهای مهرهداران به نمایش گذاشته شده است.
حضور فسیلهای اسبهای سهانگشتی
دیرینهشناس و پژوهشگر منطقه فسیلی مراغه اعلام کرد که خانواده اسبها در دوره «میوسن» فوقانی، با قدمتی بین هفت تا ۱۲ میلیون سال، دارای نُه گونه فسیل یا سنگواره هستند که از سایت مراغه استخراج شدهاند. این اسبها به دلیل ویژگیهای دندانی خاصشان، «هیپاریون» نامیده میشوند و به طور خاص سهانگشتی بودند.
فسیلهای هیپاریون در سازند مراغه
«نیک نهاد» بیان کرد که هیپاریونها از فسیلهای با اهمیت در سازند مراغه به شمار میروند و تنوع گونهای آنها در سنسنجی لایههای فسیلدار و تعیین افقهای سهگانه این سازند مورد استفاده قرار گرفته است.
وی توضیح داد که اسبها در لایههای زیرین سازند مراغه دارای جثه کوچک و در لایههای فوقانی جثه متوسط هستند. همچنین، مراغه در مقایسه با سایتهای مشابه در کشورهای ترکیه و یونان، غنای فسیلهای هیپاریون را به خوبی نشان میدهد.
نکته قابل توجه این است که حوزه ایران (مراغه) و یونان (پیکرمی) دارای اولین جنگلهای وسیع بودند که موجب گسترش و پیشرفت پستانداران قارهای مانند گاوسانان، زرافهها، کفتارها، کرگدنها، اسبها و پریماتها شدند.
به گفته فسیلشناسان، در طول دوره «میوسن»، قارههای شمالی در حال بالا آمدن بودند و در کمربند تتیس، کوهزایی در حال وقوع بود. با بالا رفتن زمین، دما سردتر و شرایط خشکتر شد و این تغییرات با تحولات در جهان گیاهان و جانوران همزمان بود.
نتیجه این تحولات، گسترش علفزارها و عقبنشینی جنگلها بود. این پدیده زمینه را برای زندگی جاندارانی که میتوانستند بر روی دشتهای باز چرا کنند، فراهم کرد.
نظرات کاربران