عبدالقادر مراغی، آخرین موسیقی‌دان و نوازندهای چیره‌دست، در تاریخ موسیقی ایران و جهان اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. طبق شواهد تاریخی، او به‌عنوان بنیان‌گذار موسیقی در جهان اسلام شناخته می‌شود و نخستین فردی بود که ردیفهای موسیقی ایران را به نگارش درآورد.
مراغی همچنین آخرین نظریه‌پرداز بزرگ موسیقی کلاسیک ایرانی به شمار می‌رود و در مقام معلم ثالث در دانش موسیقی مشرق زمین پس از بزرگانی چون فارابی و ابنسینا قرار دارد. تأثیرات علمی و هنری او تا سال‌ها در موسیقی ایران و دیگر مناطق جهان اسلام ادامه یافت.
موسیقی فاخر ایران در قرن هفتم تا نهم هجری، در دوران پرچالش مغول‌ها، بنیان‌گذاری شد و در این برهه تاریخی، دو نابغه هنری برجسته ایرانی، صفی‌الدین ارموی و عبدالقادر مراغی، ظهور کردند. این دو هنرمند پراستعداد و نامی در دنیای موسیقی ایران و جهان اسلام تأثیرات شگرفی به جا گذاشتند و نقش بسزایی در تکامل هنر موسیقی داشتند.
شخصیت فرامرزی و جهانی عبدالقادر مراغی به‌حدی بود که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران، با همکاری بنیاد یونس امره ترکیه، آیین بزرگداشت وی را سال‌ها پیش برگزار کرد. این آیین با حضور چهره‌های ادبی و فرهنگی از دو کشور ایران و ترکیه، نشان‌دهنده اهمیت بین‌المللی مراغی و تأثیرات وی در دنیای فرهنگ و هنر بود.
عبدالقادر مراغی، که از مشاهیر ایرانی ثبت‌شده در فهرست یونسکو در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ میلادی است، پسر غیبی حافظ مراغی و یکی از بزرگترین شخصیت‌های تاریخ موسیقی ایران به شمار می‌رود. وی در سال ۷۶۸ هجری شمسی در شهر مراغه، یکی از شهرهای مهم و آباد آذربایجان‌شرقی، به دنیا آمد و زندگی‌اش به تأسیس و تکامل موسیقی ایرانی کمک‌های فراوانی کرد.
عبدالقادر مراغی در دوران کودکی به مکتب رفت و حافظ قرآن شد. وی موسیقی را از پدرش که خود اهل ادب و هنر بود، آموخت و در دوران نوجوانی به چنان توانمندی‌هایی در این عرصه دست یافت که با استادان بزرگ زمان خود، از جمله رضوان شاه، موسیقی‌دان برجسته، به رقابت پرداخت.
از آثار برجسته این موسیقی‌دان و هنرمند چیره‌دست می‌توان به مقاصدالالحان و جامع‌الالحان اشاره کرد. در کتاب جامع‌الالحان، مراغی با دقت و وسواس زیادی به نظریات و افکار موسیقی‌دانان بزرگ پیشین مانند جوهری و فارابی پرداخته و بر اهمیت استفاده از اصول هندسه در موسیقی تأکید کرده است. همچنین، نقش موسیقی در خدمت قرآن و علم پزشکی را مورد بررسی قرار داده که نشان از هنر عمیق او در پیوند موسیقی با ادیان الهی و علوم مختلف دارد.
سلطان احمد جلایر، پسر شیخ اولیس و چهارمین فرمانروای سلسله جلایریان در عراق و آذربایجان، که خود پادشاهی شعرشناس و موسیقی‌دوست بود، عبدالقادر مراغی را مفتخر به القابی چون سلطان الحفاظ، ذوالفنُون عصر و فیلسوف جهان کرد. او هنرهای مراغی را در حفظ کلام‌الله، حُسن خط و علم موسیقی برشمرد و از مهارت او در نوازندگی، به ویژه در نواختن عود و تکمیل آلات موسیقی، به نیکی یاد کرد.
هنری جرج فارمر، موسیقی‌دان معاصر جهان، عبدالقادر مراغی را اعجوبه‌ای در عرصه موسیقی معرفی کرده و او را به‌عنوان یکی از مفاخر تاریخ هنر ایران در نیمه هشتم و نهم هجری و آخرین نظریه‌پرداز موسیقی کلاسیک ایران یاد می‌کند. فارمر معتقد است که پس از عبدالقادر مراغی، تنها می‌توان اطلاعات دقیق و قابل اطمینانی درباره مباحث موسیقی پیدا کرد.
شخصیت هنری عبدالقادر مراغی ترکیبی از موسیقی، شعر، خط و نقاشی بود، که نمونه‌ای از تربیت‌های فرهنگی قدیم به شمار می‌رود. فارمر در این زمینه اشاره می‌کند که عبدالقادر در موسیقی پیرو صفی‌الدین ارموی، استاد بزرگ موسیقی که در سال‌های ۶۱۳ تا ۶۹۳ قمری زندگی می‌کرد، بوده است. مراغی در نواختن عود (بربت) چیره‌دست و در ساخت تصنیف‌ها استاد بود.
با نگاهی به آثار عبدالقادر، می‌توان مشاهده کرد که او به علوم متداول زمان خود تسلط داشت. با این‌که اهل آذربایجان (مراغه) و به زبان ترکی مسلط بود، کتاب‌های خود را به زبان فارسی نوشت و از این طریق خدمات بزرگی به زبان، ادب و هنر فارسی ارائه داد.
علاوه بر خوشنویسی، نقاشی و نوازندگی عود، عبدالقادر مراغی همچنین شعر می‌سرود. نمونه اشعار فارسی و ترکی او در آثار مهمی چون مقاصد‌الألحان و دیگر کتاب‌هایش دیده می‌شود، که در آن‌ها از تخلص «عبدالقادر» استفاده کرده است.
بیشک عبدالقادر مراغی یکی از بزرگترین موسیقی‌دانان و موسیقی‌پژوهان تاریخ هنر ایران است. به گفته دولتشاه سمرقندی، مراغی یکی از چهار هنرمند برجسته در دربار شاهرخ، فرزند و جانشین تیمور لنگ و بزرگترین پادشاه تیموری بود که در زمان خود در ربع مسکون نظیری نداشتند.
تسلط عبدالقادر مراغی در نوازندگی بربت (عود) تحسین‌برانگیز بود و آهنگ‌های او، گرچه هنوز به طور کامل در دسترس نیست، ولی برخی از آن‌ها توسط موسیقی‌دانان معاصر اجرا شده است. برخی از تصنیف‌های مراغی، همراه با ذکر ضروب و نقرات، در کتاب «نزهةالأرواح من تطریب الأشباح» یعقوب و رساله منظوم و منثور امیرخان ثبت شده است.
تم موسیقی سریال امام علی (ع) نیز بر اساس آثار عبدالقادر مراغی ساخته شد. فرهاد فخرالدینی، آهنگساز این مجموعه، در گفتگویی اظهار داشت که افتخار او در ساخت این موسیقی به این است که پس از تلاش‌های ناموفق متعدد در ایران، ترکیه و اروپا برای یافتن و استنباط موسیقی عبدالقادر، سرانجام موفق شد آن را به‌طور کامل به اجرا درآورد.
نظرات کاربران