کارشناس موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد که رصدخانه مراغه باید بیشتر به مردم معرفی شود، زیرا در تاریخ علم جایگاه ویژه‌ای دارد. صالح فرامرزی در جمع مسئولان و مردم مراغه گفت: بسیاری از مردم کشورمان تصور می‌کنند رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم هجری تنها محلی برای رصد ستارگان بوده و از نقش تاریخی آن به عنوان یک مرکز علمی و دانشگاهی بی‌خبرند.
وی افزود: حتی بسیاری از افراد با دیدن ابزارهای نجوم قدیمی که توسط خواجه نصیرالدین طوسی و همکارانش ساخته شده، شگفت‌زده می‌شوند. به همین دلیل، موزه علوم و فناوری اقدام به راه‌اندازی نمایشگاه سیار ابزارآلات رصدخانه مراغه کرده است.
فرامرزی که به منظور برگزاری بیست و ششمین نمایشگاه سیار موزه علوم و فناوری ایران به مراغه سفر کرده، ادامه داد: جایگاه رصدخانه مراغه به عنوان یک مرکز دانشگاهی بزرگ در علم نجوم نیازمند توجه و معرفی بیشتری است تا مردم از اهمیت آن آگاه شوند.
به گفته‌ی این کارشناس، در نمایشگاه‌های سیار، نوجوانان و جوانان به‌عنوان مخاطب اصلی در نظر گرفته شده‌اند تا از ابتدای فعالیت خود با نقش تاریخی رصدخانه مراغه آشنا شوند. او تأکید کرد که به‌ویژه قشر نوجوان و جوان مراغه باید شناخت کاملی از جایگاه واقعی رصدخانه داشته باشند.
او همچنین ابراز امیدواری کرد که در آینده یک موزه نجوم در رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی تأسیس شود و افزود: بسیاری از رصدخانه‌ها، از جمله رصدخانه سمرقند، با الهام از رصدخانه مراغه ساخته شده‌اند و این مکان اکنون پتانسیل بالایی برای راه‌اندازی موزه نجوم دارد.
این کارشناس موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر وجود تمامی شرایط لازم برای راه‌اندازی موزه نجوم در مراغه، از جمله دانش و تخصص، گفت: مسئولان مراغه برای تحقق این هدف به همت و تلاش بیشتری نیاز دارند تا ظرفیت تاریخی رصدخانه مراغه به‌طور کامل معرفی شود.
او با اشاره به اینکه حتی ساکنان مراغه نیز اطلاعات کافی از جایگاه رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی ندارند، ابراز امیدواری کرد که نمایشگاه سیار ابزارآلات رصدخانه مراغه، به‌عنوان نقطه شروعی برای ایجاد موزه نجوم و معرفی ظرفیت‌های این رصدخانه در سطح ملی عمل کند.
«فرامرزی» با تأکید بر اهمیت مراکز دانشگاهی در توجه به مکان‌هایی مانند رصدخانه مراغه، گفت: آگاهی از پیشینه علمی کشور در بسیاری از موارد می‌تواند راهگشای مسائل کنونی باشد.
وی افزود که رصدخانه مراغه می‌تواند به‌عنوان یک مقصد جذب گردشگران علمی در سطح ملی و بین‌المللی عمل کند و زمینه‌ساز افزایش دانش در حوزه نجوم شود.
روز گذشته ابزارآلات نجوم قدیمی نظیر «اسطرلاب مسطح»، «حلقه اعتدالین»، «ربع جداری»، «ذات الحلق» و دیگر تجهیزات رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی مراغه که پیش از این در موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی شبیه‌سازی شده بودند، برای نخستین بار در این رصدخانه به نمایش گذاشته شدند.
پس از تأسیس رصدخانه مراغه توسط خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم هجری، دانشمندان متعددی در این مکان مشغول به کار شدند و به دستاوردهای علمی ارزشمندی دست یافتند.
اطلاعاتی که دانشمندان مسلمان به دست آوردند نه‌تنها در پیشرفت علم نجوم و ساخت ابزارآلات نجومی تأثیرگذار بود، بلکه به آنان کمک کرد تا در زمینه‌های مختلف، از جمله تعیین اوقات شرعی برای نماز، به پیشرفت‌های شایانی دست یابند.
رصدخانه مراغه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی ایرانیان و نماد عظمت علم در دوره ایلخانی، پس از حمله مغول‌ها شناخته می‌شود. این مجموعه علمی و فرهنگی بزرگ، علاوه بر کارکرد رصدخانه، محل گردهمایی دانشمندان و علمای آن زمان بود و به‌عنوان یکی از مراکز اصلی ترویج دانش به شمار می‌رفت.
این رصدخانه، که در دوران طلایی علم در خاورمیانه بنا شده بود، در زمانی تأسیس شد که هنوز تلسکوپ و تجهیزات مدرن نجومی وجود نداشت. ابزارها و ادوات نجومی این رصدخانه نتیجه تلاش‌های خستگی‌ناپذیر دانشمندان ایرانی بود که در آن زمان، بی‌نظیر محسوب می‌شد.
فرایند ساخت رصدخانه مراغه ۱۵ سال به طول انجامید و پس از آن، با کوشش‌های هلاکو، که تحت تأثیر خواجه نصیرالدین طوسی به علم و فرهنگ علاقه‌مند شده بود، تجهیزات نجومی و کتاب‌های مرتبط در این مرکز گردآوری شد. این رصدخانه نه‌تنها به‌عنوان یک مرکز علمی بلکه به‌عنوان نمادی از تلاش‌های علمی و فرهنگی مسلمانان در تاریخ علم شناخته می‌شود.
این موضوع باعث شد که مراغه به یکی از مراکز علمی برجسته در جهان اسلام تبدیل شود و دانشمندان، منجمان و علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب کند.
عظمت رصدخانه مراغه به حدی بود که سال‌ها به‌عنوان بزرگترین رصدخانه جهان شناخته می‌شد؛ مرکزی با این شکوه، حتی در عصر حاضر نیز در جهان اسلام مشاهده نمی‌شود و به‌طور یقین، الگویی برای تمامی ملت‌ها به شمار می‌آید.
رصدخانه مراغه تا زمان حکومت «سلطان محمد خدابنده» در سال ۷۰۳ هجری قمری فعال بود و پس از آن به‌تدریج به فراموشی سپرده شد؛ به‌گونه‌ای که بر اساس نوشته‌های «حمدالله مستوفی»، در سال ۷۲۰ هجری قمری، این سازه به طور کامل ویران شده بود.
خوشبختانه تلاش‌های «دکتر پرویز ورجاوند» و گروه او در دهه پنجاه شمسی منجر به مرمت برخی از بخش‌های این بنا شد. امروزه نیز گنبدی سفید رنگ برای حفاظت بیشتر از بنا و جلوگیری از تخریب آن به‌دلیل باد و باران بر روی رصدخانه ساخته شده است.
گفته می‌شود این پوشش جدید توسط مهندسان آلمانی طراحی و اجرا شده است. همچنین، در سال‌های اخیر، شهرداری مراغه با محوطه‌سازی، نصب تجهیزات رصد آماتوری و تلاش برای شبیه‌سازی ابزارهای نجوم قدیم، به دنبال بهره‌برداری بهینه از این اثر تاریخی در حوزه گردشگری است. این اقدامات نشان‌دهنده تلاش برای حفظ و معرفی ارزش‌های علمی و فرهنگی رصدخانه مراغه به نسل‌های آینده است.
داستان رضایت هلاکوخان نسبت به احداث رصدخانه مراغه
داستان نحوه راضی شدن هلاکوخان مغول برای احداث رصدخانه مراغه در کتاب «وصاف‌الخضره»، نوشته مورخ و ادیب قرن هفتم و هشتم هجری قمری، به‌خوبی روایت شده است. در این داستان، خواجه نصیرالدین طوسی با توانمندی‌های علمی و رهبری خود، هلاکوخان را به ساخت رصدخانه تشویق می‌کند.
در ابتدا، هلاکوخان به این ایده تمایلی نشان نمی‌دهد و با کنجکاوی از خواجه می‌پرسد که فایده نجوم چیست و آیا می‌تواند حوادثی را که وقوع آن حتمی است، تغییر دهد. خواجه نصیرالدین طوسی به‌منظور قانع کردن او، مثالی جالب مطرح می‌کند. او از هلاکوخان می‌خواهد تا دستور دهد یک طشت بزرگ مسی از بالای عمارت به پایین انداخته شود، بدون اینکه اهل مجلس از این اقدام خبر داشته باشند.
وقتی طشت از ارتفاع سقوط می‌کند، تمامی حاضران در مجلس وحشت‌زده می‌شوند، به جز هلاکوخان و خواجه نصیرالدین طوسی. خواجه سپس به هلاکوخان توضیح می‌دهد که فایده علم نجوم در این است که می‌تواند حوادث را پیش از وقوع پیش‌بینی کند و به مردم هشدار دهد، به‌طوری‌که آنان دچار وحشت نشوند.
این استدلال، نظر هلاکوخان را جلب کرد و باعث شد که او از اهمیت علم نجوم و تأثیر آن بر زندگی مردم آگاه شود. در نتیجه، هلاکوخان با کمال میل دستور ساخت رصدخانه مراغه را صادر کرد. این داستان نه‌تنها نشان‌دهنده قدرت استدلال و دانش خواجه نصیرالدین طوسی است، بلکه اهمیت علم نجوم و تأثیر آن بر فرهنگ و تمدن اسلامی را نیز به تصویر می‌کشد.
نظرات کاربران