عید نوروز به‌عنوان یک سنت دیرینه و میراث ارزشمند در سراسر ایران، از جمله آذربایجان شرقی، با شکوه خاصی گرامی داشته می‌شود. این جشن با آیین‌های متنوع و کهن، پیوندی عمیق میان مردم این دیار و فرهنگ باستانی‌شان ایجاد کرده است.
با نزدیک شدن بهار، مردم آذربایجان شرقی همچون دیگر ایرانیان، به استقبال نوروز می‌روند. خانه‌تکانی یکی از مهم‌ترین سنت‌هاست که نمادی از زدودن غبار کهنگی و استقبال از تازگی و طراوت بهار به‌شمار می‌آید. بازارها در این ایام رنگ و بوی خاصی به خود می‌گیرند و مردم با خرید لباس نو، آجیل، شیرینی و سایر ملزومات عید، برای استقبال از سال جدید آماده می‌شوند.
یکی از رسوم کهن که در آذربایجان شرقی همچنان زنده است، برگزاری چهارشنبه‌سوری است. در این شب، مردم با افروختن آتش، پریدن از روی آن و گفتن عبارت «آتیل باتیل چرشنبه» (غم و اندوه برود و شادی بیاید)، به استقبال نوروز می‌روند. این مراسم همراه با پختن خوراکی‌هایی نظیر آش رشته و آجیل مشکل‌گشا، حال و هوای خاصی به شب آخرین چهارشنبه سال می‌بخشد.
در روز نخست سال نو، خانواده‌ها و بستگان با لباس‌های نو به دیدار یکدیگر می‌روند. بزرگ‌ترهای خانواده، عیدی را که معمولاً به‌صورت اسکناس نو یا تخم‌مرغ رنگی است، به کودکان هدیه می‌دهند. این دید و بازدیدها تا سیزدهم فروردین ادامه دارد و موجب تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی می‌شود.
سیزده فروردین که به نام «سیزده‌بدر» شناخته می‌شود، مردم آذربایجان شرقی همچون سایر نقاط کشور، برای گذراندن روزی خوش در دل طبیعت، به دشت‌ها و باغ‌های اطراف شهر می‌روند. گره زدن سبزه، پخت غذاهای محلی، بازی‌های سنتی و اجرای موسیقی‌های فولکلور از جمله برنامه‌های این روز است.
نوروز در آذربایجان شرقی، علاوه بر این آیین‌های زیبا، جلوه‌ای از همدلی، شادی و حفظ سنت‌های دیرینه است که با گذشت زمان همچنان در قلب مردم این دیار جای دارد.
بایرام سوفراسی؛ آئین سنتی نوروز در آذربایجان شرقی
برپایی سفره عید یا «بایرام سوفراسی» یکی از رسوم دیرینه مردم آذربایجان شرقی در هنگام تحویل سال نو است. چند ساعت پیش از آغاز سال جدید، خانواده‌ها سفره‌ای رنگین و پر از خوراکی‌های محلی را در خانه‌های خود پهن می‌کنند تا به استقبال بهار بروند.
در این سفره سنتی، علاوه بر هفت‌سین که مانند سایر نقاط کشور جایگاه ویژه‌ای دارد، انواع خوراکی‌های محلی نیز چیده می‌شود. از جمله این خوراکی‌ها می‌توان به نخود ممقان، میان‌پر اسکو، سوجوق و باسلوق مراغه، آب‌نبات شکری تبریز، کشمش و سبزه آذرشهر و مراغه، انجیر شیرازی و خرمای صوفی اشاره کرد.
علاوه بر این، انواع مغزها و شیرینی‌های محلی نیز زینت‌بخش «بایرام سوفراسی» هستند. قرابیه، نوقا، لوز تبریز، آجیل چهارشنبه‌سوری و آجیل مخصوص نوروز از مهم‌ترین تنقلاتی هستند که بر سر این سفره قرار می‌گیرند.
در کنار خوراکی‌های متداول، برخی خانواده‌ها غذاهای محلی همچون نان کنجدی مغزدار معروف به «بایرام چوره‌یی»، آش بورانی، مربای بادمجان، مربای کنجد، مربای زردآلو، کدو تنبل، دلمه برگ مو و تخم‌مرغ‌های رنگی را نیز بر سر سفره می‌گذارند.
علاوه بر خوراکی‌ها، آیینه، شمع، لاله، قرآن، کاسه‌ای پر از آب، ماهی قرمز، بشقاب پلو، سکه و سبزه نیز بر سر سفره نوروزی مردم آذربایجان شرقی قرار می‌گیرد. هر یک از این عناصر، نمادهایی از روشنایی، برکت، زندگی و امید به سالی پر از خیر و نیکی هستند.
«بایرام سوفراسی» نه‌تنها نمادی از استقبال از بهار، بلکه جلوه‌ای از مهمان‌نوازی، صمیمیت و پیوندهای خانوادگی در میان مردم آذربایجان شرقی است که همچنان با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
رسم تاباخ؛ هدیه نوروزی برای تازه‌عروس‌ها
یکی از رسوم زیبای نوروزی در آذربایجان شرقی، هدیه دادن به تازه‌عروس‌هاست که به آن «تاباخ» گفته می‌شود. در این آیین، همزمان با آغاز سال نو، خانواده داماد هدایایی را به عنوان عیدی برای عروس می‌فرستند.در این رسم، خانواده داماد شیرینی، میوه، آجیل چهارشنبه‌سوری، پارچه، طلا و جواهرات را با سلیقه خاصی در سینی‌هایی تزئین کرده و به خانه عروس می‌برند. علاوه بر این، یک بشقاب غذای مخصوص چهارشنبه‌سوری نیز در میان هدایا قرار دارد که نشانه‌ای از برکت و خیر در سال جدید است.
این آیین که بیشترین رواج را در شهرستان آذرشهر دارد، در سایر شهرهای استان نیز به اشکال مختلف انجام می‌شود. «تاباخ» نه‌تنها نشان‌دهنده احترام و محبت میان خانواده‌هاست، بلکه نمادی از همدلی و آغاز زندگی مشترک با نیک‌خواهی و شادمانی محسوب می‌شود.
صله‌رحم؛ آیینی ماندگار در نوروز آذربایجان شرقی
نوروز در آذربایجان شرقی نه‌تنها فرصتی برای جشن و سرور، بلکه زمانی برای تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی است. یکی از مهم‌ترین آداب نوروز در این دیار، صله‌رحم و دید و بازدید اقوام و دوستان است که از نخستین ساعات سال نو آغاز می‌شود.
در این استان، احترام به بزرگان خانواده جایگاه ویژه‌ای دارد. به همین دلیل، اولین مقصد دید و بازدید نوروزی، خانه بزرگ‌ترین عضو فامیل است. اعضای خانواده و بستگان با حضور در خانه پدربزرگ و مادربزرگ یا ریش‌سفیدان فامیل، سال جدید را با دعای خیر و برکت آغاز می‌کنند.
صله‌رحم تنها به دیدار و احوال‌پرسی محدود نمی‌شود، بلکه فرصتی برای باخبر شدن از مشکلات و نیازهای یکدیگر نیز هست. این ارتباط‌های خانوادگی گاه می‌تواند باری از دوش یکدیگر بردارد و حس همدلی و نوع‌دوستی را تقویت کند. مردم آذربایجان شرقی با این سنت دیرینه، نوروز را بهانه‌ای برای تجدید محبت و پیوندهای عاطفی می‌دانند و آن را فرصتی برای اتحاد و انسجام بیشتر خانواده‌ها قلمداد می‌کنند.
شال‌اندازی؛ آیینی کهن در روستاهای آذربایجان شرقی
یکی از رسوم قدیمی و پرشور در روستاهای آذربایجان شرقی، شال‌اندازی یا قورشاخ ساللاماخ است که در شب‌های پایانی سال انجام می‌شود. این رسم که بیشتر میان نوجوانان و جوانان رواج دارد، نمادی از شادی، همبستگی و دوستی در ایام نوروز محسوب می‌شود.
پس از پایان مراسم چهارشنبه‌سوری و بازگشت مردم به خانه‌هایشان، جوانان و نوجوانان با یک شال یا دستمال چهارگوش که به طنابی متصل است، از روزنه سقف خانه‌ها آن را به داخل آویزان می‌کنند. اهل خانه نیز به رسم مهمان‌نوازی، داخل شال را با خوراکی‌هایی مانند گردو، بادام، کشمش و تخم‌مرغ رنگی پر کرده و آن را گره می‌زنند.
در برخی مناطق، پسران نامزددار برای عروس خود هدیه‌ای مانند عطر، صابون، پیراهن یا حتی انگشتر طلا در شال قرار داده و آن را به داخل خانه عروس می‌فرستند. در مقابل، خانواده عروس نیز پیراهن نو و جوراب داخل شال گذاشته و پسر را برای صرف شام به خانه دعوت می‌کنند.
شال‌اندازی در آذربایجان شرقی، علاوه بر جنبه سرگرمی و سنتی، فرصتی برای ابراز محبت و احترام میان افراد است و همچنان در بسیاری از روستاها به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی نوروز حفظ شده است.
زیارت اهل قبور؛ سنتی دیرینه در آستانه نوروز
یکی از رسوم کهن مردم آذربایجان شرقی در آستانه نوروز، زیارت اهل قبور است. مردم این دیار بر این باورند که شادی‌های عید را باید با درگذشتگان خود سهیم شوند و یاد عزیزان از دست‌رفته را با قرائت فاتحه و احسان زنده نگه دارند.
بر همین اساس، در آخرین پنجشنبه سال، خانواده‌ها با حضور در آرامستان‌ها، قبور عزیزانشان را غبارروبی کرده، شمع روشن می‌کنند و با پخش خرما، حلوا و نذری، برای شادی روح آنان دعا می‌خوانند. این رسم نه‌تنها در نوروز، بلکه در دیگر اعیاد مهم همچون عید فطر و عید قربان نیز اجرا می‌شود.
زیارت اهل قبور در آذربایجان شرقی، جلوه‌ای از احترام به گذشتگان و پیوند عاطفی میان نسل‌هاست که همچنان با شکوه و معنویت خاصی ادامه دارد.
تکم‌چی‌ها؛ آیینی که رنگ فراموشی گرفته است
در روزهای پایانی سال، میان دو چهارشنبه آخر سال که در آذربایجان شرقی به «کول چرشنبه» و «گول چرشنبه» مشهورند، تکم‌چی‌ها با عروسک‌های چوبی خود به کوچه‌ها می‌آمدند و با تکم‌گردانی و خواندن اشعار محلی، فرا رسیدن بهار و نوروز را نوید می‌دادند.
تکم‌چی که نمادین بزی چوبی را در دست دارد، در کوچه‌های روستاها و شهرها به حرکت درمی‌آورد و با آواهای دلنشین ترکی، شوق آمدن بهار را به گوش همگان می‌رساند. یکی از شعرهای رایج این آیین چنین است:
«آی تکمین کندی وار، کمندی وار کندی وار / هر قاپودا اویناسا، بیر نلبکی قندی وار»
ترجمه:
تکم ده دارد، کمند دارد و ده دارد
اگر جلوی هر دری برقصد، یک نعلبکی قند پاداش دارد
مردم نیز در پاسخ به این پیام بهاری، شیرینی، هدیه یا پولی که به آن «بایرام پایی» می‌گویند، به تکم‌چی‌ها می‌بخشیدند.
این سنت که یکی از زیباترین آیین‌های نوروزی در آذربایجان شرقی بود، امروزه رنگ فراموشی به خود گرفته، اما همچنان یادآور شور و نشاط روزهای خوش گذشته است.
نظرات کاربران