یک مطالعه جدید به بررسی صحت علمی ادعاهایی پرداخته است که تماشای بیش از حد ویدئوهای کوتاه ممکن است ضررهایی برای مغز داشته باشد و به این سوال پاسخ می‌دهد که آیا تماشای این ویدئوها واقعاً برای ما مضر است یا خیر.
عبارت «زوال مغز» که به عنوان واژه سال ۲۰۲۴ توسط دیکشنری آکسفورد انتخاب شده، به «افول فرضی وضعیت ذهنی یا فکری یک فرد» اشاره دارد. این وضعیت به گفته منتقدان، نتیجه تماشای بیش از حد محتوای «بی‌اهمیت یا غیرچالش‌برانگیز» در فضای مجازی است، مانند ویدئوهای کوتاه در تیک‌تاک یا اینستاگرام.
اگرچه این اصطلاح معمولاً به صورت طنزآمیز به کار می‌رود، اما یک مطالعه جدید توسط گروهی از دانشمندان علوم اعصاب در دانشگاه نرمال تیانجین چین انجام شد تا این فرضیه را بررسی و صحت آن را آزمایش کنند.
روش تحقیق در مطالعه:
در این مطالعه، محققان به اسکن مغز بیش از صد دانشجوی کارشناسی پرداختند و از آن‌هاّ خواسته شد تا پرسشنامه‌ای درباره عادات تماشای ویدئوهای کوتاه آنلاین تکمیل کنند. سوالات پرسشنامه شامل جملاتی مانند «زندگی من بدون ویدئوهای کوتاه بی‌معنی خواهد بود» و «عدم تماشای ویدئوهای کوتاه به اندازه از دست دادن یک دوست دردناک است» بود. شرکت‌کنندگان باید میزان موافقت خود را با این جملات مشخص می‌کردند.
نتایج جالبی از این تحقیق به دست آمد که نشان می‌دهد افرادی که بیشترین وابستگی را به ویدئوهای کوتاه دارند، تغییرات قابل توجهی در ساختار مغزی خود دارند. این افراد مقدار بیشتری ماده خاکستری در ناحیه قشر اوربیتوفرونتال (OFC) مغز خود داشتند. این بخش از مغز که در قسمت جلویی قرار دارد، با تصمیم‌گیری و تنظیم احساسات ارتباط دارد. علاوه بر این، حجم ماده خاکستری در مخچه آن‌ها نیز بیشتر بود. مخچه، که ساختاری کوچک و شبیه به گل‌کلم دارد، در قسمت پشتی مغز قرار دارد و مسئول کنترل حرکات و احساسات است.
آیا افزایش ماده خاکستری در مغز نگران‌کننده است؟
محققان افزایش اندازه ماده خاکستری را به عنوان نشانه‌ای از «حساسیت زیاد به پاداش‌ها و محرک‌های مرتبط با محتوای ویدئوهای کوتاه» تفسیر کرده‌اند. آن‌ها معتقدند که تماشای بیش از حد ویدئوهای تیک‌تاک ممکن است باعث تغییرات عصبی در مغز شود.
در همین راستا، بزرگ‌تر شدن مخچه ممکن است به پردازش سریع‌تر محتوای ویدئوهای کوتاه کمک کند. این تغییرات به نظر می‌رسد که نتیجه تماشای مداوم این نوع محتوا باشد. این روند می‌تواند منجر به ایجاد یک چرخه تقویتی شود؛ به این معنی که تماشای بیشتر ویدئوها باعث تقویت مسیرهای عصبی شده و وابستگی به تیک‌تاک را افزایش دهد.
اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود.
محققان اسکن دوم مغزی را نیز انجام دادند و فعالیت مغزی شرکت‌کنندگان را در حالتی که چشمانشان بسته بود، مورد بررسی قرار دادند.
آن‌ها متوجه شدند که در میان افرادی که وابستگی بیشتری به ویدئوهای کوتاه داشتند، همگام‌سازی فعالیت مغزی در بخش‌های مختلف از جمله قشر پیشانی مغز، تالاموس و مخچه افزایش یافته است.
محققان معتقدند که این تفاوت‌های عملکردی مغزی موجب می‌شود که افراد وابسته به ویدئوهای کوتاه نتوانند از تماشای آن‌ها جدا شوند و تمایل زیادی به مقایسه اجتماعی هنگام مشاهده محتوا داشته باشند.
آیا ویدئوهای کوتاه واقعاً باعث «زوال مغز» می‌شوند؟
اگر شما نیز از علاقه‌مندان به تماشای ویدئوهای کوتاه در فضای مجازی هستید یا به عنوان یک والد نگران اثرات آن بر فرزندانتان، ممکن است ایده تغییرات در ساختار مغز ناشی از عادت به تماشای این ویدئوها شما را نگران کند.
اما پیش از اینکه نگران شوید، بهتر است این مطالعه را در یک بستر تاریخی گسترده‌تر بررسی کنیم. در طول تاریخ، تکنولوژی‌های جدید همیشه با ادعاهایی مبنی بر اثرات منفی و مخرب بر مغز انسان همراه بوده‌اند.
برای نمونه، تقریباً ۲۰ سال پیش مجله آتلانتیک در مقاله‌ای تحت عنوان «آیا گوگل ما را احمق می‌کند؟» به همین موضوع پرداخته بود. در این مقاله، نیکلاس کار، نویسنده، اظهار داشت که زمانی که او در حال مطالعه بود، احساس می‌کرد همچون یک غواص در دنیای کلمات شنا می‌کند، اما اکنون شبیه فردی است که فقط سطح آن را با جت‌اسکی پیمایش می‌کند.
در آن زمان، بسیاری از مطالعات تصویربرداری مغزی منتشر شد که ادعا می‌کردند اینترنت باعث آسیب‌های جدی به ذهن انسان می‌شود. چند سال بعد، پروفسور سوزان گرینفیلد، عصب‌شناس معروف، کمپینی رسانه‌ای راه‌اندازی کرد و هشدار داد که تغییرات ذهنی ناشی از اینترنت و بازی‌های ویدیویی به اندازه تهدیدات تغییرات اقلیمی خطرناک است. او حتی کتابی درباره اثرات منفی اینترنت نوشت که نقدهای فراوانی، از جمله عنوان «بدترین کتاب‌های علمی-تخیلی تاریخ»، دریافت کرد.
بنابراین، شاید بهتر باشد پیش از نگرانی درباره تاثیرات ویدئوهای کوتاه بر مغز، این ادعاها را در بستر تاریخی گسترده‌تر و در قالب نگرانی‌های مشابه بررسی کنیم.
ارتباط اعتیاد به ویدئوهای کوتاه با افزایش حسادت
محققان از شرکت‌کنندگان خواستند تا پرسشنامه‌ای درباره حسادت خود تکمیل کنند، که شامل جملاتی مانند «من تلاش می‌کنم به موفقیت‌های دیگران دست یابم» بود.
نتایج جالب توجهی به دست آمد؛ محققان متوجه شدند که اعتیاد به ویدئوهای کوتاه به طور معناداری با افزایش سطوح حسادت ارتباط دارد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که حسادت ممکن است به عنوان عاملی برای ترغیب افراد به تماشای بیشتر ویدئوهای کوتاه عمل کند، که در طول زمان می‌تواند عادات مضر مغزی را تقویت کند.
اشتباهات رایج در تحقیقات تاثیرات مغزی ویدئوهای کوتاه
برای اثبات اثرات منفی ویدئوهای کوتاه بر مغز، باید مغز شرکت‌کنندگان قبل و بعد از مصرف این محتواها اسکن می‌شد تا تغییرات را مقایسه کنند. اما این مطالعه تنها یک تصویر مقطعی از مغز افراد گرفت، بدون اینکه مقایسه‌ای قبل و بعد از تماشای محتوا صورت گیرد، که برای اثبات رابطه علت و معلولی ضروری است.
همان‌طور که پروفسور اچلز توضیح می‌دهد: «این مطالعه نمی‌تواند ثابت کند که تماشای ویدئوهای کوتاه موجب تغییرات مغزی می‌شود یا اینکه برخی ساختارهای مغزی خاص باعث تمایل افراد به تماشای این نوع ویدئوها می‌شوند.»
حتی اگر فرض کنیم که تماشای ویدئوهای تیک‌تاک موجب تغییرات مغزی شده است، باز هم این مطالعه با مشکلاتی همچون ریسک بالای نتایج اشتباه (False Positives)، احتمال نتایج تصادفی و افزایش تفسیرهای مغرضانه روبه‌رو است.
علاوه بر این، محققان افزایش هماهنگی فعالیت‌های مغزی (ReHo) را به عنوان یک اثر منفی در نظر گرفتند، در حالی که در واقع این تغییر می‌تواند نه خوب باشد و نه بد.
آیا نگرانی‌ها درباره تاثیر ویدئوهای کوتاه بر مغز واقعاً علمی هستند؟
پاسخ به این سوال را پروفسور پیتر اچلز، متخصص اثرات روان‌شناختی فناوری دیجیتال در دانشگاه بث اسپا، ارائه می‌دهد. او توضیح می‌دهد: «تا جایی که من اطلاع دارم، هیچ شواهد علمی محکمی وجود ندارد که نشان دهد ویدئوهای کوتاه به‌طور خاص یا منحصرا برای مغز مضر هستند.»
پروفسور اچلز همچنین تصریح می‌کند که «اعتیاد به ویدئوهای کوتاه اساساً یک اصطلاح ساختگی است و به‌عنوان یک اختلال بالینی رسمی قابل تشخیص نیست.»
این مشکلات نشان می‌دهند که نباید بیش از حد نگران تغییرات رادیکال مغزی ناشی از تیک‌تاک و اینستاگرام باشیم. در حالی که تماشای زیاد ویدئوهای بی‌هدف ممکن است برای برخی افراد مشکلاتی ایجاد کند، به جای نگرانی از تغییرات مغزی یا اعتیاد، بهتر است بر ایجاد عادات رسانه‌ای سالم‌تر تمرکز کنیم.
نظرات کاربران