خواجه نصیرالدین طوسی، از نامدارترین دانشمندان و مهندسان ایرانی، در ۵ اسفند ۵۷۹ هجری شمسی در شهر طوس دیده به جهان گشود. به پاس دستاوردهای ارزنده او در علوم و مهندسی، این روز در تقویم رسمی ایران به‌عنوان «روز مهندس» نام‌گذاری شده است.
ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن جهرودی طوسی، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی، در خانواده‌ای اهل دانش پرورش یافت. پدرش که از فقهای برجسته زمان خود بود، آموزش‌های ابتدایی علوم دینی و ادبی را به او آموخت. سپس نصیرالدین برای ادامه تحصیل به نیشابور رفت و نزد استادانی بزرگ همچون «کمال‌الدین محمد حاسب» به یادگیری ریاضیات، فلسفه، منطق و نجوم پرداخت.
نقش بی‌بدیل او در پیشرفت دانش و مهندسی، نامش را در تاریخ جاودانه ساخت و الهام‌بخش انتخاب روز مهندس در ایران شد.
در دوران هجوم مغولان به ایران، خواجه نصیرالدین طوسی به قلعه‌های اسماعیلیه پناه برد و در آنجا به تألیف و تدریس علوم مختلف پرداخت. با سقوط این قلعه‌ها، او به دربار هلاکوخان مغول راه یافت و با تدبیر و درایت خود توانست از تخریب بیشتر مراکز علمی و فرهنگی جلوگیری کند. نفوذ علمی و سیاسی او باعث شد هلاکوخان را متقاعد کند تا رصدخانه‌ای بزرگ در مراغه تأسیس کند، مرکزی که به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های علمی جهان اسلام تبدیل شد.
رصدخانه مراغه در سال ۶۵۷ هجری قمری به همت خواجه نصیرالدین طوسی بنا شد. این مرکز علمی، با تجهیزات پیشرفته و کتابخانه‌ای غنی شامل بیش از ۴۰۰ هزار جلد کتاب، محل گردهمایی برجسته‌ترین دانشمندان آن دوران از سراسر جهان اسلام بود. در این رصدخانه، پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه نجوم، ریاضیات و فلسفه انجام شد که نتایج آن در کتاب ارزشمند «زیج ایلخانی» توسط خواجه نصیرالدین طوسی گردآوری شد.
در طول زندگی پربار خود، خواجه نصیرالدین طوسی بیش از ۱۵۰ اثر در شاخه‌های گوناگون علمی به نگارش درآورد. از برجسته‌ترین آثار او می‌توان به تجریدالاعتقاد در علم کلام، اخلاق ناصری در فلسفه اخلاق و شکل القطاع در ریاضیات اشاره کرد. او با تألیف شکل القطاع، علم مثلثات را به‌عنوان دانشی مستقل معرفی کرد و اصول اساسی آن را در حل مسائل مثلثات مسطح و کروی تدوین نمود. تلاش‌های علمی و فرهنگی خواجه نصیرالدین طوسی نه‌تنها در زمان خود تأثیرگذار بود، بلکه آثار و اندیشه‌های او قرن‌ها بعد نیز الهام‌بخش دانشمندان شد.
نظریات و دستاوردهای خواجه نصیرالدین طوسی نقشی اساسی در پیشرفت علوم، به‌ویژه در عرصه مهندسی، داشته است. او با ارائه مفاهیم نوین و تدوین اصولی بنیادین در ریاضیات و نجوم، زمینه‌ای مستحکم برای توسعه دانش مهندسی در دوره‌های بعدی ایجاد کرد. مطالعات او در مثلثات و هندسه کروی، ابزارهای ارزشمندی را در اختیار مهندسان قرار داد و امکان طراحی و ساخت سازه‌های پیچیده را فراهم ساخت.
به پاس خدمات علمی و مهندسی بی‌نظیر خواجه نصیرالدین طوسی، سالروز تولد او، ۵ اسفند، در تقویم رسمی ایران به‌عنوان «روز مهندس» نام‌گذاری شده است. این نام‌گذاری نه‌تنها بیانگر نقش مهم مهندسان در پیشرفت کشور است، بلکه ارج نهادن به میراث علمی و فرهنگی بزرگان عرصه دانش، همچون خواجه نصیرالدین طوسی، محسوب می‌شود.
تلاش‌های مستمر این دانشمند برجسته در گسترش علم و دانش، تأثیری ماندگار بر تاریخ علمی ایران و جهان اسلام گذاشته است. تأسیس رصدخانه مراغه، که در زمره مهم‌ترین مراکز علمی زمان خود قرار داشت، نمونه‌ای روشن از همت و درایت اوست. آثار و نظریات او همچنان در محافل علمی مورد توجه قرار دارد و الهام‌بخش پژوهشگران و مهندسان در سراسر جهان است.
روز مهندس فرصتی ارزشمند برای گرامیداشت یاد و خاطره خواجه نصیرالدین طوسی و تقدیر از زحمات مهندسانی است که با دانش و تلاش خود، مسیر توسعه و آبادانی کشور را هموار می‌کنند. این روز، نمادی از اهمیت علم، دانش و نوآوری در پیشرفت جوامع و نقش بی‌بدیل مهندسان در ساخت آینده‌ای درخشان‌تر است.
نظرات کاربران